Σχόλια Διαβούλευσης 1ης Αναθεώρησης

Σχόλια του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA) στη δημόσια διαβούλευση του έργου «2η Αναθεώρηση Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών των Υδατικών Διαμερισμάτων της Ελλάδας».

Άρση/απομάκρυνση τεχνητών εμποδίων από ποταμούς.

Η ολοκλήρωση της 2ης Αναθεώρησης των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών είναι καθοριστικής σημασίας για τη συμμόρφωση της Ελλάδας όχι μόνο με την Οδηγία πλαίσιο για τα Ύδατα και τους στόχους που αυτή θέτει έως το 2027, αλλά και με πλήθος άλλων νομοθετημάτων, στρατηγικών και πολιτικών, όπως η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 και ο Ευρωπαϊκός Νόμος για την Αποκατάσταση της Φύσης.

Στο ΣΔΛΑΠ γίνεται γενική αναφορά στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Απουσιάζει, ωστόσο, από το κείμενο σαφής αναφορά στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, που ναι μεν αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, θέτει ωστόσο σαφείς και μετρήσιμους στόχους για τα εσωτερικά ύδατα της Ευρώπης, το αντικείμενο, δηλαδή, των ΣΔΛΑΠ. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 αναγνωρίζοντας τα επιστημονικά ευρήματα της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας για τους ποταμούς της Ευρώπης, οι οποίοι χαρακτηρίζονται στην πλειοψηφία τους ως ιδιαίτερα τροποποιημένοι και κατακερματισμένοι από 1 εκατομμύριο τεχνητά εμπόδια και φραγμούς (εκτροπές, διευθετήσεις, φράγματα, ιρλανδικές διαβάσεις, εγκιβωτισμούς, δρόμους κλπ.), και λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τους στόχους της Οδηγίας πλαίσιο για τα Ύδατα έως το 2027, προσβλέπει στην αποκατάσταση 25.000 χιλιομέτρων ροής ευρωπαϊκών ποταμών έως το 2030 μέσω της απομάκρυνσης / άρσης φραγμών και εμποδίων, ώστε να βελτιωθεί η οικολογική τους κατάσταση και να επανέλθουν σε καθεστώς ελεύθερης ροής.

Ο χαρακτηρισμός των ποταμών της Ευρώπης ως ιδιαιτέρως τροποποιημένοι από 1 εκατομμύριο τεχνητά εμπόδια και φραγμούς προκύπτει από τα αποτελέσματα του Ευρωπαϊκού επιστημονικού έργου AMBER (Adaptive Management of Barriers in European Rivers), στο οποίο συμμετείχαν 20 φορείς, κυρίως ευρωπαϊκά πανεπιστημιακά ιδρύματα. Πρόκειται για αριθμό διπλάσιο από αυτόν που υπολόγιζε η επιστημονική κοινότητα το 2020, πριν, δηλαδή, την εκπόνηση της σχετικής μελέτης. Οι ευρωπαϊκοί ποταμοί απλώνονται σε ένα υδρογραφικό δίκτυο μήκους 1,2 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Επομένως, σύμφωνα με τα παραπάνω, εκτιμάται ότι κάθε 1 με 2 χιλιόμετρα ροής συναντά κανείς ένα τεχνητό εμπόδιο: φράγμα, εκτροπή, εγκιβωτισμό, κανάλι, ιρλανδική διάβαση, αγωγό, αναβαθμό, δρόμο κλπ. Οι φραγμοί συμβάλλουν καθοριστικά στην τροποποίηση του υδρομορφολογικού καθεστώτος των ποτάμιων οικοσυστημάτων με πολλαπλές αρνητικές και δύσκολα αναστρέψιμες επιπτώσεις στη φύση και κατά συνέπεια στον άνθρωπο.

Τα τεχνητά εμπόδια στα ποτάμια είναι ένας από τους πέντε κύριους λόγους απώλειας της βιοποικιλότητας. Από το 1970 μέχρι σήμερα οι πληθυσμοί των μεταναστευτικών ειδών ψαριών των εσωτερικών υδάτων έχουν μειωθεί στην Ευρώπη κατά 93% (Deinet et al., 2020). Και αν οι επιπτώσεις στην ιχθυοπανίδα και τα άμεσα εξαρτώμενα από αυτήν είδη στα εσωτερικά ύδατα είναι εμφανείς, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν επηρεάζεται μόνο η βιοποικιλότητα εντός των ποταμών από τους φραγμούς. Οι αρνητικές επιπτώσεις εκτείνονται στη γύρω άγρια ζωή (π.χ. μέσω της διάνοιξης νέων δρόμων) (Kati et al., 2019) και στις τοπικές κοινότητες (π.χ. μέσω εκτοπισμού λόγω διαρρήξεων φραγμάτων, όπως στα πρόσφατα γεγονότα στη Θεσσαλία και τη Λιβύη κατά τη διάρκεια της κακοκαιρίας Daniel). Επιπρόσθετα, λόγω της έκλυσης αερίων του θερμοκηπίου από τους ταμιευτήρες που δημιουργούν τα φράγματα, εντείνεται η κλιματική κρίση (Soued, 2022). Τέλος, υποβαθμίζεται η ποιότητα των υδάτων τόσο κατάντη όσο και ανάντη των τεχνητών φραγμών.

Για τους λόγους αυτούς, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέτασε εκ νέου το αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60/ΕΚ, βάσει της οποίας η επικοινωνία και συνδεσιμότητα των ποταμών είναι το κλειδί για την επίτευξη καλής οικολογικής κατάστασης των υδάτων, ενώ οι τεχνητοί φραγμοί αποτελούν σημαντική πίεση για το 20% των ευρωπαϊκών επιφανειακών υδάτων και έναν από τους κύριους λόγους για τους οποίους οι ποταμοί δεν μπορούν να επανέλθουν σε καλή οικολογική κατάσταση. Η οικολογική κατάσταση προσδιορίζεται περαιτέρω στο παράρτημα 5 της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα, με ένα σύνολο ποιοτικών στοιχείων που χρησιμοποιούνται ως δείκτες για την ταξινόμηση των υδατικών σωμάτων ως υψηλής, καλής, μέτριας, ελλιπούς και κακής κατάστασης. Για τα ποτάμια υδάτινα σώματα, αυτά περιλαμβάνουν, εκτός από τα βιολογικά ποιοτικά στοιχεία & τα φυσικοχημικά ποιοτικά στοιχεία, και τα υδρομορφολογικά ποιοτικά στοιχεία υποστήριξης, δηλαδή το υδρολογικό καθεστώς, τη συνέχεια και συνδεσιμότητα του ποταμού και τις μορφολογικές συνθήκες (π.χ. ταχύτητα ρεύματος, κατάσταση παρόχθιας ζώνης). Τα υδροµορφολογικά στοιχεία ποιότητας ορίζονται ρητά για την απόδοση υψηλής οικολογικής κατάστασης σε ένα ποτάμιο υδάτινο σώμα και αφορούν σε εντελώς – ή σχεδόν εντελώς – αδιατάρακτες συνθήκες. Ειδικότερα, όσον αφορά τη συνέχεια και συνδεσιμότητα ενός ποταμού, προκειμένου να επιτευχθεί υψηλή οικολογική κατάσταση, απαιτείται απουσία ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και απρόσκοπτη μετανάστευση των υδρόβιων οργανισμών και των ιζημάτων. Όσον αφορά στις μορφολογικές συνθήκες -μεταξύ άλλων- οι παρόχθιες ζώνες θα πρέπει να βρίσκονται σε φυσική κατάσταση.

Στηριζόμενη η Επιτροπή στις δεσμεύσεις των κρατών – μελών έως το 2027, που απορρέουν από την Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα, εξέδωσε το 2020 την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα, με ορίζοντα το 2030, που αναμένεται να γίνει δεσμευτική μέσω του νέου ευρωπαϊκού νόμου για την αποκατάσταση της φύσης (EU Nature Restoration Law). Σε αυτήν τη Στρατηγική, προέβλεψε – εκτός των άλλων – την απομάκρυνση τεχνητών φραγμών στη διαμήκη και πλευρική διάσταση ενός ποτάμιου οικοσυστήματος, με στόχο την απελευθέρωση τουλάχιστον 25.000 χιλιομέτρων ροής, αλλά και την αποκατάσταση παρεμβάσεων, που έγιναν στο παρελθόν στους ποταμούς της Ευρώπης, στο όνομα της αντιπλημμυρικής προστασίας, όπως διευθετήσεις ποταμών, ρεμάτων, κοίτης κλπ. Συμπληρωματικά, προτείνεται η λήψη μέτρων, όπως η αποκατάσταση της παρόχθιας βλάστησης που σε πολλές περιπτώσεις έχει υποβαθμιστεί σημαντικά λόγω των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων.

Συνοψίζοντας τα παραπάνω, ένας σαφής ορισμός για έναν ποταμό ελεύθερης ροής είναι: ο ποταμός ο οποίος υποστηρίζει τη συνδεσιμότητα των υδάτων, των ιζημάτων, των θρεπτικών ουσιών, της ύλης και των οργανισμών εντός του ποτάμιου συστήματος, καθώς και στα περιβάλλοντα τοπία, και στις τέσσερις διαστάσεις που αναφέρονται κατωτέρω: 1. διαμήκης (συνδεσιμότητα μεταξύ των ανάντη και κατάντη τμημάτων του ποταμού), 2. πλευρική (συνδεσιμότητα με πλημμυροπεδιάδες και παρόχθιες περιοχές), 3. κατακόρυφη (συνδεσιμότητα με τα υπόγεια ύδατα και την ατμόσφαιρα), και 4. χρονική (συνδεσιμότητα με βάση την εποχικότητα των ροών).

Η ελεύθερη ροή των ποταμών και η ως εκ τούτου ελεύθερη μετακίνηση των ειδών απορρέει και από την Οδηγία των Οικοτόπων 92/43/ΕΟΚ, καθώς και από τον Κανονισμό 1100/2007 για τη θέσπιση μέτρων για την ανασύσταση του αποθέματος του Κρισίμως Κινδυνεύοντος Ευρωπαϊκού Χελιού. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με το εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα 5 αυτόχθονα είδη πέστροφας, η παρουσία τεχνητών φραγμών οδηγεί σε κατακερματισμό των ενδιαιτημάτων τους με αρνητικές συνέπειες στους πληθυσμούς τους, που ήδη χαρακτηρίζονται από μικρό μέγεθος και περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση και βρίσκονται σε μη ικανοποιητικό καθεστώς διατήρησης (Σπάλα, 2019).

Σημειώνεται ότι πολλά κράτη μέλη έχουν ήδη εφαρμόσει τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα έως το 2030 και του νέου Ευρωπαϊκού Νόμου για την Αποκατάσταση της Φύσης και έχουν απομακρύνει εκατοντάδες τεχνητούς φραγμούς από τους ποταμούς τους, ενώ η απομάκρυνσή τους ως κύριο μέτρο διαχείρισης και αποκατάστασης λεκανών απορροής ποταμών (ΛΑΠ) και ως εκ τούτου συμμόρφωσης με την Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα είναι ενταγμένη στο 71% των ΣΔΛΑΠ της Ευρώπης. Έτσι, μόνο το 2022 απομακρύνθηκαν από τη φύση 325 φραγμοί σε 16 Ευρωπαϊκές χώρες. Πρόκειται για μία αύξηση 36% σε σχέση με τα στοιχεία του 2021. Τα επόμενα χρόνια η αποκατάσταση των ποταμών μέσω της απομάκρυνσης τεχνητών φραγμών αναμένεται να επεκταθεί και σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.

Το MedINA, σε συνεργασία με διεθνείς φορείς, που διαθέτουν τη σχετική τεχνογνωσία, θα υλοποιήσει μεταξύ 2023-2026 το έργο ‘Απομάκρυνση φραγμών από ποταμούς: σχέδιο εφαρμογής για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη’. Στο πλαίσιο του έργου αυτού, αναμένεται -εκτός των άλλων- να υλοποιηθούν επιμορφωτικά σεμινάρια που θα απευθύνονται σε δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς που δεσμεύονται ή ενδιαφέρονται να εφαρμόσουν τα επόμενα χρόνια τους στόχους της νομοθεσίας για την αποκατάσταση των ποταμών. Χρηματοδοτικός φορέας είναι το Open Rivers Programme, ένα χρηματοδοτικό εργαλείο αφιερωμένο στην αποκατάσταση της ελεύθερης ροής των ποταμών, που θα χρηματοδοτήσει έως το 2027 αιτήσεις συνολικού προϋπολογισμού άνω των 40.000.000 ευρώ για απομάκρυνση τεχνητών φραγμών. Επιλέξιμοι φορείς που μπορούν να συμμετέχουν στις προσκλήσεις του Open Rivers Programme είναι δημόσιοι, όπως οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις και ιδιωτικοί, όπως οι Αστικές Μη Κερδοσκοπικές Εταιρείες.

Βάσει των παραπάνω, προτείνουμε να προστεθεί στα ΣΔΛΑΠ σαφής αναφορά στα εξής:

Στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 και στους στόχους της για την αποκατάσταση των ποταμών μέσω της απομάκρυνσης φραγμών και της επαναφοράς των παρόχθιων ζωνών σε φυσική κατάσταση (EU Biodiversity Strategy to 2030 & Barrier Removal for River Restoration).

Στον υπό τελική διαμόρφωση Ευρωπαϊκό Νόμο για την Αποκατάσταση της Φύσης (EU Nature Restoration Law), στον οποίο οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα γίνονται δεσμευτικοί για τα κράτη μέλη.

Όσον αφορά στο πρόγραμμα μέτρων των ΣΔΛΑΠ, για την επίτευξη της καλής κατάστασης των Υδατικών Διαμερισμάτων της Ελλάδας έως το 2027, προτείνουμε την προσθήκη των παρακάτω βασικών μέτρων:

Λεπτομερής καταγραφή τεχνητών εμποδίων σε κάθε ΛΑΠ των Υδατικών Διαμερισμάτων της χώρας.

Άρση παρωχημένων τεχνητών εμποδίων από ποταμούς και ρέματα, ώστε να αποκατασταθούν οι υδρομορφολογικές αλλοιώσεις και να επανέλθει η συνδεσιμότητα της ροής, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Ενημερωθήκαμε σχετικά το κείμενο της διαβούλευσης και της 2ης αναθεώρησης ΥΔ05 – Ηπείρου

2.Αναχώματα, τροποποιήσεις, διευθετήσεις, ευθυγραμμίσεις
Τα έργα διευθετήσεων, ευθυγραμμίσεων, εκτροπών, τσιμεντοστρώσεων και καταστροφής της παρόχθιας βλάστησης ποταμών και ρεμάτων στο όνομα της αντιπλημμυρικής προστασίας είναι μία παγκοσμίως αναγνωρισμένη λάθος πρακτική, που ανήκει στο μακρινό παρελθόν. Πρόκειται για παρωχημένα σχέδια, που έχουν οδηγήσει στη σημερινή τραγική κατάσταση, όπου κοινότητες, περιουσίες, καλλιέργειες, οικόσιτα ζώα βρίσκονται ξαφνικά κάτω από το νερό και συνάνθρωποί μας χάνουν τη ζωή τους από πνιγμό.
Η συγκεκριμένη πρακτική μπορεί εύκολα να αποτελέσει υψηλού βαθμού απειλή για ένα ποτάμιο οικοσύστημα, επομένως χρειάζεται να εξετάζεται κατά περίπτωση και με αυστηρότερους όρους. Γενικώς, παρατηρείται συχνά ότι στο όνομα της αντιπλημμυρικής προστασίας, γίνονται έργα διευθέτησης, καταστρέφοντας τα φυσικά υδρομορφολογικά χαρακτηριστικά των ποταμών και προξενώντας μελλοντικά επιπλέον αρνητικές επιπτώσεις. Για το συγκεκριμένο θέμα, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη τόσο η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 και ο πρόσφατος Ευρωπαϊκός Νόμος για την Αποκατάσταση της Φύσης (το τελικό κείμενο ψηφίστηκε από την Επιτροπή Περιβάλλοντος στις 29/11/2023), που αναγνωρίζουν το πρόβλημα και προτείνουν την αποκατάσταση των ποταμών και των ρεμάτων από τέτοιου είδους παρεμβάσεις, όσο και οι λύσεις βασισμένες στη φύση (Nature Based Solutions), που ειδικά εντός Εθνικών Πάρκων και προστατευόμενων περιοχών θα πρέπει να εξετάζονται κατά προτεραιότητα, πριν οποιαδήποτε παρέμβαση. Τέλος, υπογραμμίζεται ότι οι πλημμύρες είναι φυσικό φαινόμενο και επηρεάζουν κυρίως γεωργικές εκτάσεις ή υποδομές που τοποθετήθηκαν λανθασμένα στην περιοχή του φυσικού πλημμυρικού πεδίου ενός ποταμού ή ρέματος, κάνοντάς μας να τις ονομάζουμε, επίσης λανθασμένα, φυσικές καταστροφές. Ως εκ τούτου, προτείνεται να αποτυπωθεί ρητά στο συγκεκριμένο ΣΔΛΑΠ η απαγόρευση οποιασδήποτε μελέτης ή δράσης οριοθέτησης με σκοπό τη διευθέτηση στη ΛΑΠ Αώου, καθώς χωρίς ταυτόχρονη επεξήγηση των επιτρεπόμενων έργων, αλλά και των περιοχών που δύναται αυτή να έχει εφαρμογή, κινδυνεύει να υπονομευθεί η προσπάθεια για τη διάσωση του Αώου και των παραποτάμων του ως άγριων και ελεύθερων ποταμών. Άλλωστε, σε μία περιοχή που κρίνεται άξια προστασίας και μάλιστα έχει χαρακτηριστεί ως Προστατευόμενος Φυσικός Σχηματισμός, η χρήση προβάλλει ως ασύμβατη, αφού δεν μπορούμε να φανταστούμε ο οικολογικός διάδρομος ή/και τα ανάντη τμήματά του να ρέουν σε αναχώματα.
Σημειώνουμε ότι στη Διαύγεια έχει αναρτηθεί η υπ’αριθμ. 5536/12-01-2022 απόφαση της Ειδικής Υπηρεσίας Διαχείρισης και Εφαρμογής του Υπουργείου Εσωτερικών (ΕΥΔΕ ΥΠΕΣ) με θέμα «Ένταξη του έργου του Δήμου Κόνιτσας με τίτλο ‘Μελέτη οριοθέτησης ποταμού Αώου Δήμου Κόνιτσας’ στον Άξονα “Πολιτική Προστασία-Προστασία της Δημόσιας Υγείας-Τεχνική Βοήθεια”, του Προγράμματος “ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΡΙΤΣΗΣ”». Από την απόφαση αυτή προκύπτει ότι προγραμματίζεται η εκπόνηση μελετών – συνολικού ύψους 1.208.460,69€, εκ των οποίων τα 620.000€ θα προέλθουν από το Πρόγραμμα Αντώνης Τρίτσης. Το αντικείμενο της πράξης περιλαμβάνει “την εκπόνηση: (1) “Μελέτης Οριοθέτησης” του ποταμού Αώου μήκους 65 km και ποταμού Βοϊδομάτη μήκους 20 km, (2) “Μελέτης Διευθέτησης” σε τοπικές ή τμηματικές διευθετήσεις και έργα αντιπλημμυρικής προστασίας σε συνολικό εκτιμώμενο μήκος 1,00 km του ποταμού Αωού. Τα τμήματα ή οι θέσεις κατασκευής των διευθετήσεων αυτών καθώς και η μορφή τους (τύποι διατομών, επενδύσεις) θα προσδιοριστούν κατά την εκπόνηση της μελέτης. Η υδραυλική μελέτη των έργων διευθέτησης θα εκπονηθεί σε στάδια Προμελέτης και Οριστικής Μελέτης Υδραυλικών Έργων σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Πριν την εκπόνηση της Υδραυλικής προμελέτης θα εκπονηθεί Υδρολογική μελέτη για τον καθορισμό των παροχών ελέγχου σχεδιασμού στα επιμέρους τμήματα του ποταμού, καθώς και εκτίμηση της στερεοπαροχής, (3) “Αρχιτεκτονικής Μελέτης” για την ανάπλαση της ζώνης διευθέτησης, η οποία θα περιλαμβάνει τον σχεδιασμό του παρόχθιου μετώπου του ποταμού Αώου και των επιμέρους διαμορφώσεων των σημείων στάσης, παρατήρησης και ενημέρωσης.
Στο πλαίσιο της 2ης Αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ Ηπείρου, ζητούμε να απαγορευθεί το συγκεκριμένο έργο ‘Μελέτη οριοθέτησης ποταμού Αώου και αρχιτεκτονική ανάπλαση παρόχθιας περιοχής Κοινότητας Κόνιτσας’ και να εξεταστεί από τους μελετητές και το ΥΠΕΝ αν αυτό είναι συμβατό με τις διατάξεις και κατευθύνσεις:
1.Της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τα Ύδατα.
2.Του σε ισχύ Σχεδίου Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Ηπείρου, που χαρακτηρίζει μόνο ελάχιστα σημεία του Αώου και του Βοϊδομάτη ως Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα και τη συνολική κατάστασή τους ως ‘Καλή’ και της υπό διαβούλευση 2ης Αναθεώρησης αυτού.
3.Των Οδηγιών 92/43/ΕΚ για τη διατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων και της Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας και της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ για τα Άγρια Πτηνά και τους Οικοτόπους, ειδικά όσον αφορά στις επιπτώσεις του έργου στα προστατευόμενα είδη και τους οικοτόπους καθώς και σε εκείνες που επηρεάζουν την ακεραιότητα των περιοχών Natura 2000 που εντοπίζονται στην εν λόγω περιοχή.
4.Του Κανονισμού 1100/2007/ΕΚ για τη θέσπιση μέτρων για την ανασύσταση του αποθέματος του κρισίμως κινδυνεύοντος Ευρωπαϊκού Χελιού (Anguilla Anguilla), σημαντικός πληθυσμός του οποίου ζει και χρησιμοποιεί τα ύδατα του Αώου και του Βοϊδομάτη.
5.Του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα αυτόχθονα είδη πέστροφας (Salmo farioides) (ΥΑ ΥΠΕΝ/ΔΔΦΠΒ/68085/2148/16.7.2021 ΦΕΚ Β΄ 3722), το οποίο ορίζει συγκεκριμένα τον Αώο ως περιοχή εφαρμογής του.
6.Του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για το Αγριόγιδο των Βαλκανίων (Rupicapra rupicapra balcanica) (ΥΑ ΥΠΕΝ/ΔΔΦΠΒ/68093/2153/16.7/2021 ΦΕΚ Β΄ 3664), είδος που απαντάται στη ΛΑΠ Αώου.
7.Του Π.Δ. 213/ΦΕΚ 198Α/1973 «Περί κηρύξεως της περιοχής Βίκου – Αώου Ιωαννίνων ως Εθνικού Δρυμού» και της σχετικής με αυτό νομοθεσίας καθώς και των προβλέψεων της ΚΥΑ περί χαρακτηρισμού του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου
8.Της υπ’αριθμ. ΥΠΕΝ/ΔΔ ΦΠΒ/115155/3787 απόφασης του Γενικού Διευθυντή Περιβαλλοντικής Πολιτικής του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΦΕΚ 6679/27-11-2023), που χαρακτηρίζει τμήμα της ΛΑΠ Αώου ως Προστατευόμενο Φυσικό Σχηματισμό και Προστατευόμενο Τοπίο και επιδιώκει τη διατήρηση της ελεύθερης και φυσικής/άγριας ροής του ποταμού Αώου, των κύριων παραποτάμων του, Βοϊδομάτη και Σαραντάπορου, καθώς και όλων των ρεμάτων αυτών και των σπάνιων τύπων οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας που απαντώνται στην περιοχή.

3.Αμμοληψίες
Ειδική μνεία θα πρέπει να γίνει στις αμμοληψίες από τα ποτάμια οικοσυστήματα. Η συγκεκριμένη χρήση στη ΛΑΠ Αώου χρειάζεται ρύθμιση, προκειμένου (α) να μην δημιουργούνται αναχώματα και αλλάζει η φυσική υδρομορφολογία του ποταμού (παρατηρείται συχνά η αλλαγή κατεύθυνσης της φυσικής ροής των υδάτων με αρνητικά αποτελέσματα στους πληθυσμούς ιχθυοπανίδας) και (β) να ελέγχεται ο τρόπος με τον οποίο γίνονται οι αμμοληψίες από ειδικούς επιστήμονες.

Βάσει των παραπάνω, προτείνουμε να προστεθεί στο συγκεκριμένο κεφάλαιο σαφής αναφορά στα εξής:
1.Στην υπ’αριθμ. ΥΠΕΝ/ΔΔ ΦΠΒ/115155/3787 απόφαση του Γενικού Διευθυντή Περιβαλλοντικής Πολιτικής του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΦΕΚ 6679/27-11-2023), που χαρακτηρίζει τμήμα της ΛΑΠ Αώου ως Προστατευόμενο Φυσικό Σχηματισμό και Προστατευόμενο Τοπίο.
2.Στην Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) 11α, όπως αυτή θα έπρεπε να έχει δημοσιευθεί μέχρι σήμερα, περιλαμβάνοντας τα σχόλια και τις προτάσεις της δημόσιας διαβούλευσης ή έστω όπως έχει διαμορφωθεί έως σήμερα.
3.Στη ΛΑΠ Αώου ως περιοχή ασυμβατότητας και αποκλεισμού για χωροθέτηση ΜΥΗΕ λόγω της ευαισθησίας και μοναδικότητας του οικοσυστήματος και λόγω των αναμενόμενων ενεργειών από την πολιτική ηγεσία των δύο χωρών.
4.Στις μελέτες «ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ με ΑΝΑΦΟΡΑ στην ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ της ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ του ΠΟΤΑΜΟΥ ΑΩΟΥ» & «Study on Renewable Energy Sources in the Aoos basin beyond hydropower exploitation», όπως αυτές παρατίθενται παρακάτω στη βιβλιογραφία.
5.Στα στοιχεία χωροθέτησης και ανάπτυξης των ΜΥΗΕ στο ΥΔ Ηπείρου (πόσα ΜΥΗΕ και πού αναμένεται να σχεδιαστούν;) και στην αποτύπωσή τους σε χάρτη καθώς και στις αρνητικές επιπτώσεις των ΜΥΗΕ στα υδατικά συστήματα, τη βιοποικιλότητα, τον πολιτισμό, τον ήπιο τουρισμό και το τοπίο.
6.Στα κριτήρια ασυμβατότητας και αποκλεισμού για χωροθέτηση ΑΠΕ και στην αποτύπωση των ποταμών, παραποτάμων, ρεμάτων και λοιπών περιοχών μη χωροθέτησης σε χάρτη.
7.Στη ΛΑΠ Αώου ως περιοχή ασυμβατότητας και αποκλεισμού για σχέδια διευθετήσεων, εκτροπών, ευθυγραμμίσεων, τροποποιήσεων.
Το γεγονός ότι μία διαδικασία είναι καταρχήν σύννομη (π.χ. νόμιμη αδειοδοτική διαδικασία ΜΥΗΕ) δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες και τα επιμέρους χαρακτηριστικά μίας συγκεκριμένης λεκάνης απορροής. Επαναλαμβάνουμε ότι όπως στην κορυφή του Ολύμπου και του Σμόλικα δεν μπορούμε να φανταστούμε ανεμογεννήτριες, έτσι και στον τελευταίο άγριο ποταμό της Ευρώπης, τον Αώο, δεν μπορούμε να φανταστούμε επιπλέον φράγματα. Είναι προτιμότερο να διαφυλάξουμε το συγκεκριμένο οικοσύστημα σήμερα, παρά να μετανιώνουμε αύριο για σπασμωδικές κινήσεις που κάναμε στο όνομα της πράσινης ανάπτυξης ή της αντιπλημμυρικής προστασίας, χωρίς σωστό σχεδιασμό και χωρίς να ληφθούν υπόψη τα μοναδικά χαρακτηριστικά της περιοχής. Το πρόσφατο προς αποφυγήν παράδειγμα της Θεσσαλίας είναι ακόμα ‘νωπό’ και πρέπει πάση θυσία να μας οδηγήσει στην απόρριψη σχεδίων και πρακτικών που επιβεβαιωμένα ανήκουν στο παρελθόν και είναι παρωχημένα. Η σημερινή καλή κατάσταση στην οποία κατατάσσεται η ΛΑΠ Αώου κινδυνεύει με τα παραπάνω σχέδια να υποβαθμιστεί σημαντικά.

Κεφάλαιο 1.5.14 – Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια &
Κεφάλαιο 1.5.16 – Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ)
Στα συγκεκριμένα κεφάλαια αναγνωρίζεται ότι ο ορεινός χώρος της Πίνδου αποτελεί σημαντικό και αναξιοποίητο πόρο για την Περιφέρεια, ενώ αναφέρεται ότι αυτός θα μπορούσε να αξιοποιηθεί μέσω του ήπιου και εναλλακτικού τουρισμού, της προστασίας του φυσικού πλούτου και του πολιτιστικού κεφαλαίου των ορεινών περιοχών (δύο τμήματα: Τζουμέρκα – Μέτσοβο και Ζαγοροχώρια – Κόνιτσα – Μαστοροχώρια), της ορεινής γεωργίας, της εκτατικής κτηνοτροφίας και της υλοτομίας. Αρνητική εντύπωση προκαλεί, ωστόσο, ότι και οι εγκαταστάσεις ΑΠΕ και ειδικότερα τα Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα (ΜΥΗΕ) συγκαταλέγονται στη λίστα αυτή με τους τρόπους με τους οποίους μπορεί η Περιφέρεια Ηπείρου να αξιοποιήσει τους πόρους της και μάλιστα την ίδια στιγμή που προσβλέπει στην προστασία του φυσικού και πολιτιστικού κεφαλαίου των ορεινών περιοχών και κυρίως των περιοχών γύρω από τη ΛΑΠ Αώου (Ζαγοροχώρια – Κόνιτσα – Μαστοροχώρια), αφού οι αρνητικές επιπτώσεις των ΜΥΗΕ στο φυσικό και πολιτιστικό κεφάλαιο, στο τοπίο και στις υδρομορφολογικές συνθήκες των ποτάμιων συστημάτων είναι αδιαμφισβήτητες. Ακόμα και αν οι λόγοι είναι αμιγώς οικονομικοί, παρακάτω, στο σχολιασμό του Κεφαλαίου 5 παρατίθενται τα επιστημονικά δεδομένα που αναιρούν αυτή τη διαστρεβλωμένη αντίληψη για τα ΜΥΗΕ και που κατά τη γνώμη μας το ΣΔΛΑΠ θα πρέπει να λάβει υπόψη στο Κεφάλαιο 9, ανεξάρτητα από τις κατευθύνσεις των χωροταξικών σχεδίων.

Κεφάλαιο 3.1 – Λεκάνες απορροής ποταμών
ΛΑΠ Αώου, σελ. 67
Προτείνουμε να προστεθούν στη ΛΑΠ Αώου και τα παρακάτω ιδιαίτερα χαρακτηριστικά:
Η διεθνής σημασία της διατήρησης του οικοσυστήματος και των αισθητικών αξιών του ποταμού Αώου/Vjosa έχει λάβει επαρκή προσοχή τα τελευταία χρόνια. Οι εκτεταμένες επιστημονικές εργασίες στο αλβανικό τμήμα του ποταμού Vjosa, και στο ελληνικό τμήμα του Αώου, υποστηριζόμενες από ενημερωτικές εκστρατείες και προσπάθειες προστασίας, έδειξαν ότι ο Aώος/Vjosa είναι ο τελευταίος, σημαντικός, αδιατάραχτος και ελεύθερος ποταμός στην ευρύτερη περιοχή της Ευρώπης (Sovinc 2022).
Αυτό όμως δεν θα συνέβαινε αν ο άνθρωπος εισήγαγε σημαντικές αλλαγές είτε στα ανάντη τμήματα του ίδιου ποταμού, ο οποίος πηγάζει ως Αώος στην Ελλάδα είτε στα κατάντη, όπου ρέει ως Vjosa. Σημαντικές αλλαγές, όπως η κατασκευή φραγμάτων και υδροηλεκτρικών σταθμών στον κύριο ρου ή στους παραποτάμους ή στα ρέματά του στην Αλβανία, θα είχαν, κατά περίπτωση, σημαντικές επιπτώσεις στον υδρομορφολογικό χαρακτήρα και την ιχθυοπανίδα του ίδιου ποταμού στην ελληνική πλευρά των συνόρων και το αντίστροφο: οι παρεμβάσεις στο ελληνικό έδαφος θα επηρέαζαν τον ποταμό στην Αλβανία.

Κεφάλαιο 5.1.1 – Σημειακές πιέσεις στη ΛΑΠ Αώου (EL0511)
Από το συγκεκριμένο κεφάλαιο απουσιάζει εντελώς ο ΧΑΔΑ Κόνιτσας και προτείνουμε τις παρακάτω προσθήκες:
Στα μέτρα του ΣΔΛΑΠ θα πρέπει να προβλεφθεί και η άμεση απομάκρυνση του εγκαταλελειμμένου ΧΑΔΑ Κόνιτσας στη θέση ‘Σκουπιδότοπος’. Πρόκειται για υψηλή πίεση που δημιουργείται στο οικοσύστημα του Αώου ποταμού τόσο στην περιοχή του κάμπου της Κόνιτσας, αλλά και διασυνοριακά, αφού ο κλειστός πλέον ΧΑΔΑ δεν έχει αποκατασταθεί επιτυχώς και προκαλεί τη μεταφορά στερεών αποβλήτων κατάντη προς την περιοχή των συνόρων, όταν ο ποταμός πλημμυρίζει. Σημειώνεται, επίσης, ότι τα στερεά απόβλητα του ΧΑΔΑ Κόνιτσας αποτελούν έντονη πίεση και για τους πληθυσμούς σημαντικών ειδών εθνικού και κοινοτικού ενδιαφέροντος, όπως τα ανάδρομα ψάρια και η βίδρα, που χρησιμοποιούν τον Αώο και τους παραποτάμους του ως ενδιαίτημα.

Κεφάλαιο 5.3 – Υδρομορφολογικές πιέσεις

1.Υδροηλεκτρικά Φράγματα
Από τα 1εκατ. εμπόδια που αναφέρονται στο σχολιασμό του Κεφαλαίου 1.5, υπολογίζεται ότι 21.387 είναι υδροηλεκτρικά φράγματα (Schwarz, 2019).
Για να επιτευχθεί ο ενεργειακός στόχος της ΕΕ από ανανεώσιμες πηγές σε ποσοστό τουλάχιστον 42.5 % έως το 2030, αναμένεται αύξηση στη χρήση ΑΠΕ, συμπεριλαμβανομένης της υδροηλεκτρικής ενέργειας από μικρά υδροηλεκτρικά έργα. Ωστόσο, η λειψυδρία ως επίπτωση της κλιματικής αλλαγής μειώνει την αποδοτικότητα των υδροηλεκτρικών, όπως φάνηκε και από την κατακόρυφη πτώση της παραγωγής από υδροηλεκτρική ενέργεια στην Ευρώπη το καλοκαίρι του 2022. Συγκεκριμένα, η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας στη δυτική Ευρώπη μειώθηκε κατά 20% το δεύτερο μισό του 2022 (Politico EU, 2022). Καθώς πιο συχνές και παρατεταμένες ξηρασίες προβλέπονται στο εγγύς μέλλον για τη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια, αξίζει να υπογραμμιστεί ότι η εγκατάσταση νέων υδροηλεκτρικών φραγμάτων ή έστω των ήδη αδειοδοτημένων δεν φαίνεται να αποτελεί στην παρούσα συγκυρία αποδοτική κίνηση στις περιοχές αυτές, ενώ τα ήδη υπάρχοντα υδροηλεκτρικά και άλλα εμπόδια θα πρέπει να βελτιωθούν βάσει νέων τεχνολογιών, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι επιπτώσεις τους στις φυσικές λειτουργίες των ποταμών (π.χ. οικολογική παροχή) και στην υδρόβια και παρόχθια χλωρίδα και πανίδα (π.χ. ελεύθερη επικοινωνία των μεταναστευτικών ειδών ψαριών). Σε καμία περίπτωση, όμως, δεν θα πρέπει να χωροθετούνται υδροηλεκτρικά σε οικολογικούς διαδρόμους, δηλαδή σε τμήματα ποταμών που αποδεδειγμένα και τεκμηριωμένα χρησιμοποιούνται από την ιχθυοπανίδα ως ‘δρόμοι’ προς τους τόπους ωοτοκίας και εξεύρεσης τροφής τους και εξασφαλίζουν την ολοκλήρωση του κύκλου ζωής των ειδών. Σημειώνεται ότι το 22,3% των ψαριών που προσπαθούν να περάσουν ένα φράγμα σκοτώνονται ή υφίστανται σοβαρούς, δυνητικά θανατηφόρους τραυματισμούς, ακόμα και στην περίπτωση εγκατάστασης νέων τεχνολογιών, που μειώνουν το ρίσκο (Johannes et al., 2021). Ούτε, βεβαίως, θα πρέπει αυτά να χωροθετούνται στα Εθνικά Πάρκα, τις μεγάλες σε έκταση φυσικές ή ημιφυσικές περιοχές κοινοτικού ή/και ελληνικού ενδιαφέροντος στις οποίες λαμβάνουν χώρα οικολογικές λειτουργίες ευρείας κλίμακας με χαρακτηριστικά είδη και τύπους φυσικών οικοτόπων, τα οποία χρήζουν προστασίας και διατήρησης και τα οποία επηρεάζονται ποικιλοτρόπως από τέτοιες παρεμβάσεις, αλλά ούτε και στις προστατευόμενες περιοχές του Ευρωπαϊκού Δικτύου NATURA 2000. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με στοιχεία του 2022, στα Βαλκάνια 3.281 επιπλέον υδροηλεκτρικά σχεδιάζονται και 108 είναι υπό κατασκευή. Από αυτά, το 50% σχεδιάζονται ή κατασκευάζονται εντός προστατευόμενων περιοχών (227 εθνικά πάρκα και 592 περιοχές Natura 2000), ενώ το 92% είναι μικρά υδροηλεκτρικά, δηλαδή παράγουν αμελητέες ποσότητες ενέργειας (λιγότερο από 10MW).
Συγκεκριμένα για τη ΛΑΠ Αώου, αξίζει να σημειωθούν τα εξής:
Στις 27 Νοεμβρίου 2023, το τμήμα της Λεκάνης Απορροής του Ποταμού (ΛΑΠ) Αώου, που δεν καλυπτόταν από κανένα καθεστώς προστασίας, δηλαδή η περιοχή Γράμμου – Κόνιτσας – Πωγωνίου χαρακτηρίστηκε Προστατευόμενος Φυσικός Σχηματισμός και Προστατευόμενο Τοπίο [ΥΠΕΝ/ΔΔ ΦΠΒ/115155/3787 απόφαση του Γενικού Διευθυντή Περιβαλλοντικής Πολιτικής του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΦΕΚ 6679/27-11-2023)].
Στην ανάλυση της Πολεοδόμου Ε. Τσακιροπούλου «ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ με ΑΝΑΦΟΡΑ στην ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ της ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ του ΠΟΤΑΜΟΥ ΑΩΟΥ» αναφέρεται ρητά ότι ‘δεν χωράει καμία άλλη παρέμβαση, αφού το μεγάλο φράγμα πηγών Αώου τροποποίησε ιδιαιτέρως το υδατικό σύστημα του ποταμού’ (Ε. Τσακιροπούλου 2020, Katsoulakos et al., 2019), επομένως δεν μπορεί να χωροθετηθεί κανένα επιπλέον φράγμα, έστω και μικρό (ΜΥΗΕ).
Στην ανάλυση των Θ. Δημόπουλου & Α. Παππά «Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα σε Σαραντάπορο, Αώο και Βοϊδομάτη, Ιούλιος 2023» καταγράφεται ο αριθμός των ΜΥΗΕ που σχεδιάζονται στη ΛΑΠ Αώου – 48 ΜΥΗΕ σύμφωνα με στοιχεία της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας – και η συνολική υποτιθέμενη ισχύς τους που αναμένεται να είναι 74,55 MW. Ο μεγάλος τους αριθμός και ο τρόπος με τον οποίο αυτά χωροθετούνται (ακόμα και εντός Εθνικών Πάρκων και περιοχών του Δικτύου Natura 2000, ακόμα και σε ρέματα περιοδικής ροής χαρακτηρισμένα από το εν λόγω ΣΔΛΑΠ ως R-M1 – R-M5) προκαλούν στο κοινωνικό σύνολο και την επιστημονική κοινότητα αγανάκτηση, ενώ αντίκεινται στις δεσμεύσεις των ελληνικών και αλβανικών αρχών, που έχουν συμφωνήσει η συγκεκριμένη ΛΑΠ να μείνει ανέγγιχτη από φράγματα (no go area) και στις διατάξεις της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα (η σημερινή καλή κατάσταση του Αώου κινδυνεύει να υποβαθμιστεί από την κατασκευή όλων αυτών των φραγμάτων στο ευαίσθητο οικοσύστημά του), της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και των σύγχρονων ευρωπαϊκών κατευθύνσεων για αποθήκευση ενέργειας και όχι για χωροθέτηση επιπλέον ΑΠΕ που θα κατακερματίσουν περαιτέρω τα ήδη επιβαρυμένα οικοσυστήματα και το τοπίο. Το να χωροθετούνται περίπου 50 ΜΥΗΕ σε μία ΛΑΠ δεν συνάδει σε καμία περίπτωση με το Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο της Περιφέρειας Ηπείρου, βάσει του οποίου «το πρότυπο χωρικής οργάνωσης στηρίζεται στην αρχή της ολοκληρωμένης αξιοποίησης των διαθέσιμων πόρων και υποδομών με ταυτόχρονη προστασία των στοιχείων που συνθέτουν το περιβάλλον και τοπίο της Ηπείρου» πολλώ δε μάλλον όταν γίνεται ειδική μνεία στην ήπια αξιοποίηση της οροσειράς της Πίνδου και στην προστασία του φυσικού πλούτου και του πολιτιστικού κεφαλαίου των ορεινών περιοχών (Ζαγοροχώρια – Κόνιτσα – Μαστοροχώρια). Αν τα έργα αυτά προχωρήσουν, η συγκεκριμένη περιοχή θα μετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο και η φυσική και πολιτιστική κληρονομιά θα αλλοιωθούν ανεπανόρθωτα, στερώντας από τα απομακρυσμένα και περιθωριοποιημένα χωριά του Δήμου Κόνιτσας να ενταχθούν στο πρώτο Διασυνοριακό Εθνικό Πάρκο άγριο ποταμού της Ευρώπης και να επωφεληθούν από τον ήπιο τουρισμό που αυτή η αναγνώριση θα φέρει.
Στην περιοχή μελέτης της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (ΕΠΜ) 11α «Περιοχές Natura 2000 των Περιφερειακών Ενοτήτων Θεσπρωτίας, Ιωαννίνων και Γρεβενών» συμπεριλαμβάνονται τμήματα της λεκάνης απορροής του Αώου και πιο συγκεκριμένα η περιοχή που πρόσφατα χαρακτηρίστηκε Προστατευόμενος Φυσικός Σχηματισμός και Προστατευόμενο Τοπίο, παρόλο που αυτή βρίσκεται εκτός του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου και δεν επικαλύπτεται με περιοχές του δικτύου Natura 2000. Στην ΕΠΜ ο Αώος – Βοϊδομάτης – Σαραντάπορος – Βουρκοπόταμος χαρακτηρίζονται ως Οικολογικός Διάδρομος. Επιπλέον, στην ίδια μελέτη αυξάνονται τα όρια της Περιφερειακής Ζώνης του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου (περιοχή δυτικά του Εθνικού Πάρκου, στην περιοχή της συμβολής των ποταμών Βοϊδομάτη και Αώου για τη διασφάλιση της ήπιας ανάπτυξης στην περιοχή που είναι σε γειτονία με τη ΖΑΠΦ «ΠΑΔ ΤΥΜΦΗ & ΔΡΥΜΟΣ ΒΙΚΟΥ – ΑΩΟΥ» και τον προτεινόμενο οικολογικό διάδρομο Αώου – Βοϊδομάτη – Σαρανταπόρου). Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία των μελετητών της ΕΠΜ είναι μία παράλληλη προσπάθεια με αυτή του πρόσφατου χαρακτηρισμού, ώστε να καλυφθεί θεσμικά το μέχρι πρότινος κενό της συνολικής προστασίας της λεκάνης απορροής του ποταμού Αώου στην Ελλάδα, αφού και οι ίδιοι αναγνωρίζουν τη μεγάλη αξία και σημασία της περιοχής.

Ειδικά σχόλια
Κεφάλαιο 1.5 – Συνέργειες με σχετικές Ενωσιακές Οδηγίες / Δράσεις
Στη σ. 28, παράγραφος 1.5.6 Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (Green Deal – COM(2019) 640), γίνεται γενική αναφορά στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Επίσης, στη σ. 37, παράγραφος 1.5.13 Εθνική στρατηγική & σχέδιο δράσης για τη βιοποικιλότητα, γίνεται αναφορά στην Εθνική στρατηγική για τη βιοποικιλότητα.
Απουσιάζει, ωστόσο, από το κείμενο σαφής αναφορά στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, που ναι μεν αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, θέτει ωστόσο σαφείς και μετρήσιμους στόχους για τα εσωτερικά ύδατα της Ευρώπης, το αντικείμενο, δηλαδή, των ΣΔΛΑΠ. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 αναγνωρίζοντας τα επιστημονικά ευρήματα της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας για τους ποταμούς της Ευρώπης, οι οποίοι χαρακτηρίζονται στην πλειοψηφία τους ως ιδιαίτερα τροποποιημένοι και κατακερματισμένοι από 1 εκατομμύριο τεχνητά εμπόδια και φραγμούς (εκτροπές, διευθετήσεις, φράγματα, ιρλανδικές διαβάσεις, εγκιβωτισμούς, δρόμους κλπ.), και λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τους στόχους της Οδηγίας πλαίσιο για τα Ύδατα έως το 2027, προσβλέπει στην αποκατάσταση 25.000 χιλιομέτρων ροής ευρωπαϊκών ποταμών έως το 2030 μέσω της απομάκρυνσης / άρσης φραγμών και εμποδίων, ώστε να βελτιωθεί η οικολογική τους κατάσταση και να επανέλθουν σε καθεστώς ελεύθερης ροής.
Ο χαρακτηρισμός των ποταμών της Ευρώπης ως ιδιαιτέρως τροποποιημένοι από 1 εκατομμύριο τεχνητά εμπόδια και φραγμούς προκύπτει από τα αποτελέσματα του Ευρωπαϊκού επιστημονικού έργου AMBER (Adaptive Management of Barriers in European Rivers), στο οποίο συμμετείχαν 20 φορείς, κυρίως ευρωπαϊκά πανεπιστημιακά ιδρύματα. Πρόκειται για αριθμό διπλάσιο από αυτόν που υπολόγιζε η επιστημονική κοινότητα το 2020, πριν, δηλαδή, την εκπόνηση της σχετικής μελέτης. Οι ευρωπαϊκοί ποταμοί απλώνονται σε ένα υδρογραφικό δίκτυο μήκους 1,2 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Επομένως, σύμφωνα με τα παραπάνω, εκτιμάται ότι κάθε 1 με 2 χιλιόμετρα ροής συναντά κανείς ένα τεχνητό εμπόδιο: φράγμα, εκτροπή, εγκιβωτισμό, κανάλι, ιρλανδική διάβαση, αγωγό, αναβαθμό, δρόμο κλπ. Οι φραγμοί συμβάλλουν καθοριστικά στην τροποποίηση του υδρομορφολογικού καθεστώτος των ποτάμιων οικοσυστημάτων με πολλαπλές αρνητικές και δύσκολα αναστρέψιμες επιπτώσεις στη φύση και κατά συνέπεια στον άνθρωπο.
Τα τεχνητά εμπόδια στα ποτάμια είναι ένας από τους πέντε κύριους λόγους απώλειας της βιοποικιλότητας. Από το 1970 μέχρι σήμερα οι πληθυσμοί των μεταναστευτικών ειδών ψαριών των εσωτερικών υδάτων έχουν μειωθεί στην Ευρώπη κατά 93% (Deinet et al., 2020). Και αν οι επιπτώσεις στην ιχθυοπανίδα και τα άμεσα εξαρτώμενα από αυτήν είδη στα εσωτερικά ύδατα είναι εμφανείς, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν επηρεάζεται μόνο η βιοποικιλότητα εντός των ποταμών από τους φραγμούς. Οι αρνητικές επιπτώσεις εκτείνονται στη γύρω άγρια ζωή (π.χ. μέσω της διάνοιξης νέων δρόμων) (Kati et al., 2019) και στις τοπικές κοινότητες (π.χ. μέσω εκτοπισμού λόγω διαρρήξεων φραγμάτων, όπως στα πρόσφατα γεγονότα στη Θεσσαλία και τη Λιβύη κατά τη διάρκεια της κακοκαιρίας Daniel). Επιπρόσθετα, λόγω της έκλυσης αερίων του θερμοκηπίου από τους ταμιευτήρες που δημιουργούν τα φράγματα, εντείνεται η κλιματική κρίση (Soued, 2022). Τέλος, υποβαθμίζεται η ποιότητα των υδάτων τόσο κατάντη όσο και ανάντη των τεχνητών φραγμών.
Για τους λόγους αυτούς, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέτασε εκ νέου το αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60/ΕΚ, βάσει της οποίας η επικοινωνία και συνδεσιμότητα των ποταμών είναι το κλειδί για την επίτευξη καλής οικολογικής κατάστασης των υδάτων, ενώ οι τεχνητοί φραγμοί αποτελούν σημαντική πίεση για το 20% των ευρωπαϊκών επιφανειακών υδάτων και έναν από τους κύριους λόγους για τους οποίους οι ποταμοί δεν μπορούν να επανέλθουν σε καλή οικολογική κατάσταση. Η οικολογική κατάσταση προσδιορίζεται περαιτέρω στο παράρτημα 5 της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα, με ένα σύνολο ποιοτικών στοιχείων που χρησιμοποιούνται ως δείκτες για την ταξινόμηση των υδατικών σωμάτων ως υψηλής, καλής, μέτριας, ελλιπούς και κακής κατάστασης. Για τα ποτάμια υδάτινα σώματα, αυτά περιλαμβάνουν, εκτός από τα βιολογικά ποιοτικά στοιχεία & τα φυσικοχημικά ποιοτικά στοιχεία, και τα υδρομορφολογικά ποιοτικά στοιχεία υποστήριξης, δηλαδή το υδρολογικό καθεστώς, τη συνέχεια και συνδεσιμότητα του ποταμού και τις μορφολογικές συνθήκες (π.χ. ταχύτητα ρεύματος, κατάσταση παρόχθιας ζώνης). Τα υδροµορφολογικά στοιχεία ποιότητας ορίζονται ρητά για την απόδοση υψηλής οικολογικής κατάστασης σε ένα ποτάμιο υδάτινο σώμα και αφορούν σε εντελώς – ή σχεδόν εντελώς – αδιατάρακτες συνθήκες. Ειδικότερα, όσον αφορά τη συνέχεια και συνδεσιμότητα ενός ποταμού, προκειμένου να επιτευχθεί υψηλή οικολογική κατάσταση, απαιτείται απουσία ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και απρόσκοπτη μετανάστευση των υδρόβιων οργανισμών και των ιζημάτων. Όσον αφορά στις μορφολογικές συνθήκες -μεταξύ άλλων- οι παρόχθιες ζώνες θα πρέπει να βρίσκονται σε φυσική κατάσταση.
Στηριζόμενη η Επιτροπή στις δεσμεύσεις των κρατών – μελών έως το 2027, που απορρέουν από την Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα, εξέδωσε το 2020 την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα, με ορίζοντα το 2030, που αναμένεται να γίνει δεσμευτική μέσω του νέου Ευρωπαϊκού Νόμου για την Αποκατάσταση της Φύσης (EU Nature Restoration Law). Σε αυτήν τη Στρατηγική, προέβλεψε – εκτός των άλλων – την απομάκρυνση τεχνητών φραγμών στη διαμήκη και πλευρική διάσταση ενός ποτάμιου οικοσυστήματος, με στόχο την απελευθέρωση τουλάχιστον 25.000 χιλιομέτρων ροής, αλλά και την αποκατάσταση παρεμβάσεων, που έγιναν στο παρελθόν στους ποταμούς της Ευρώπης, στο όνομα της αντιπλημμυρικής προστασίας, όπως διευθετήσεις ποταμών, ρεμάτων, κοίτης κλπ. Συμπληρωματικά, προτείνεται η λήψη μέτρων, όπως η αποκατάσταση της παρόχθιας βλάστησης που σε πολλές περιπτώσεις έχει υποβαθμιστεί σημαντικά λόγω των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων.
Συνοψίζοντας τα παραπάνω, ένας σαφής ορισμός για έναν ποταμό ελεύθερης ροής είναι: ο ποταμός ο οποίος υποστηρίζει τη συνδεσιμότητα των υδάτων, των ιζημάτων, των θρεπτικών ουσιών, της ύλης και των οργανισμών εντός του ποτάμιου συστήματος, καθώς και στα περιβάλλοντα τοπία, και στις τέσσερις διαστάσεις που αναφέρονται κατωτέρω: 1. διαμήκης (συνδεσιμότητα μεταξύ των ανάντη και κατάντη τμημάτων του ποταμού), 2. πλευρική (συνδεσιμότητα με πλημμυροπεδιάδες και παρόχθιες περιοχές), 3. κατακόρυφη (συνδεσιμότητα με τα υπόγεια ύδατα και την ατμόσφαιρα), και 4. χρονική (συνδεσιμότητα με βάση την εποχικότητα των ροών).
Η ελεύθερη ροή των ποταμών και η ως εκ τούτου ελεύθερη μετακίνηση των ειδών απορρέει, επίσης, από την Οδηγία των Οικοτόπων 92/43/ΕΟΚ και από τον Κανονισμό 1100/2007 για τη θέσπιση μέτρων για την ανασύσταση του αποθέματος του Κρισίμως Κινδυνεύοντος Ευρωπαϊκού Χελιού. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με το εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα 5 αυτόχθονα είδη πέστροφας, η παρουσία τεχνητών φραγμών οδηγεί σε κατακερματισμό των ενδιαιτημάτων τους με αρνητικές συνέπειες στους πληθυσμούς τους, που ήδη χαρακτηρίζονται από μικρό μέγεθος και περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση και βρίσκονται σε μη ικανοποιητικό καθεστώς διατήρησης (Σπάλα, 2019).
Σημειώνεται ότι πολλά κράτη μέλη έχουν ήδη εφαρμόσει τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα έως το 2030 και του νέου Ευρωπαϊκού Νόμου για την Αποκατάσταση της Φύσης και έχουν απομακρύνει εκατοντάδες τεχνητούς φραγμούς από τους ποταμούς τους, ενώ η απομάκρυνσή τους ως κύριο μέτρο διαχείρισης και αποκατάστασης λεκανών απορροής ποταμών (ΛΑΠ) και ως εκ τούτου συμμόρφωσης με την Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα είναι ενταγμένη στο 71% των ΣΔΛΑΠ της Ευρώπης. Έτσι, μόνο το 2022 απομακρύνθηκαν από τη φύση 325 φραγμοί σε 16 Ευρωπαϊκές χώρες. Πρόκειται για μία αύξηση 36% σε σχέση με τα στοιχεία του 2021. Τα επόμενα χρόνια η αποκατάσταση των ποταμών μέσω της απομάκρυνσης τεχνητών φραγμών αναμένεται να επεκταθεί και σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Το MedINA, σε συνεργασία με διεθνείς φορείς, που διαθέτουν τη σχετική τεχνογνωσία, θα υλοποιήσει μεταξύ 2023-2026 το έργο ‘Απομάκρυνση φραγμών από ποταμούς: σχέδιο εφαρμογής για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη’. Στο πλαίσιο του έργου αυτού, αναμένεται -εκτός των άλλων- να υλοποιηθούν επιμορφωτικά σεμινάρια που θα απευθύνονται σε δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς που δεσμεύονται ή ενδιαφέρονται να εφαρμόσουν τα επόμενα χρόνια τους στόχους της νομοθεσίας για την αποκατάσταση των ποταμών. Χρηματοδοτικός φορέας είναι το Open Rivers Programme, ένα χρηματοδοτικό εργαλείο αφιερωμένο στην αποκατάσταση της ελεύθερης ροής των ποταμών, που θα χρηματοδοτήσει έως το 2027 αιτήσεις συνολικού προϋπολογισμού άνω των 40.000.000 ευρώ για απομάκρυνση τεχνητών φραγμών. Επιλέξιμοι φορείς που μπορούν να συμμετέχουν στις προσκλήσεις του Open Rivers Programme είναι δημόσιοι, όπως οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις και ιδιωτικοί, όπως οι Αστικές Μη Κερδοσκοπικές Εταιρείες.
Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, θέτει στους στόχους της και ένα συνεκτικό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών. Η βιοποικιλότητα έχει καλύτερες επιδόσεις στις προστατευόμενες περιοχές. Ωστόσο, το υφιστάμενο δίκτυο νομικά προστατευόμενων περιοχών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βρίσκονται υπό καθεστώς αυστηρής προστασίας, δεν είναι επαρκώς ευρύ για την προστασία της βιοποικιλότητας. Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι στόχοι που καθορίζονται στο πλαίσιο της σύμβασης για τη βιολογική ποικιλότητα δεν επαρκούν για την επαρκή προστασία και αποκατάσταση της φύσης. Απαιτούνται παγκόσμιες προσπάθειες, ενώ και η ίδια η ΕΕ πρέπει να κάνει περισσότερα και καλύτερα για τη φύση και να οικοδομήσει ένα πραγματικά συνεκτικό διευρωπαϊκό δίκτυο για τη φύση. Προκειμένου να υπάρχει ένα τέτοιο δίκτυο για τη φύση, είναι σημαντικό να δημιουργηθούν οικολογικοί διάδρομοι για την πρόληψη της γενετικής απομόνωσης, τη διευκόλυνση της μετανάστευσης των ειδών και τη διατήρηση και ενίσχυση υγιών οικοσυστημάτων. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να προωθηθούν και να υποστηριχθούν επενδύσεις σε πράσινες και γαλάζιες υποδομές, καθώς και η διασυνοριακή συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών, μεταξύ άλλων, μέσω της ευρωπαϊκής εδαφικής συνεργασίας.
Βάσει των παραπάνω, προτείνουμε να προστεθεί στο συγκεκριμένο κεφάλαιο σαφής αναφορά στα εξής:
Στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 και στους στόχους της (α) για την αποκατάσταση των ποταμών μέσω της απομάκρυνσης φραγμών (EU Biodiversity Strategy to 2030 & Barrier Removal for River Restoration) και (β) για τη διασυνοριακή συνεργασία μέσω συνεκτικών προστατευόμενων περιοχών και οικολογικών διαδρόμων.
Στον υπό τελική διαμόρφωση Ευρωπαϊκό Νόμο για την Αποκατάσταση της Φύσης (EU Nature Restoration Law), στον οποίο οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα γίνονται δεσμευτικοί για τα κράτη μέλη.

Γενικά Σχόλια
Η ολοκλήρωση της 2ης Αναθεώρησης των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών είναι καθοριστικής σημασίας για τη συμμόρφωση της Ελλάδας όχι μόνο με την Οδηγία πλαίσιο για τα Ύδατα και τους στόχους που αυτή θέτει έως το 2027, αλλά και με πλήθος άλλων νομοθετημάτων, στρατηγικών και πολιτικών, όπως η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, ο Ευρωπαϊκός Νόμος για την Αποκατάσταση της Φύσης και η Σύμβαση Espoo για την αξιολόγηση των επιπτώσεων επί του διασυνοριακού περιβάλλοντος. Παράλληλα, τα ΣΔΛΑΠ αποτελούν ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για την ορθή διαχείριση του γλυκού νερού, που πολύ συχνά παραμελείται και υποβαθμίζεται από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες, λησμονώντας ότι από το Νερό ξεκινάει όλη η Ζωή στη Γη.
Το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA) έχει σταθερή παρουσία στην περιοχή της Βόρειας Πίνδου από το 2012 και έχει ασχοληθεί επιστάμενα με την προστασία του ποταμού Αώου και των παραποτάμων του και με την ανάδειξη και προώθηση της ιδιαίτερης φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς που διαμορφώνεται γύρω από τη λεκάνη απορροής του. Παράλληλα, έχει εστιάσει στην ενδυνάμωση των τοπικών κοινοτήτων, σε δράσεις συνηγορίας και άσκησης πίεσης για τη διαμόρφωση πολιτικών καθώς και στην ανάγκη ανάπτυξης ολιστικών προσεγγίσεων για την αειφόρο ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής.
Μεταξύ 2012 – 2014, το MedINA ως επικεφαλής εταίρος υλοποίησε σε συνεργασία με την Πίνδο Περιβαλλοντική, το Ινστιτούτο Διατήρησης της Φύσης (INCA) της Αλβανίας και τη Διεύθυνση Δασών της Πρεμετής το διασυνοριακό έργο «Οικομουσείο του ποταμού Αώου: Μιλώντας για τον τόπο μας», με χρηματοδότηση από το IPA Cross-border Programme ‘Greece-Albania, 2007-2013’ με κοινοτικούς και εθνικούς πόρους. Το Οικομουσείο αποτελεί ένα διαδικτυακό εργαλείο πηγών και πληροφοριών στο οποίο καταγράφεται η φυσική και πολιτισμική αξία της περιοχής που διαμορφώνεται γύρω από τον Αώο και τους παραποτάμους του, Σαραντάπορο και Βοϊδομάτη. Επιστημονικά δεδομένα, αφηγήσεις και προφορικές μαρτυρίες γίνονται γνωστά στο ευρύ κοινό μέσα από τις τέσσερις θεματικές διαδρομές του Οικομουσείου.
Από το 2017, το MedINA είναι μέρος της διεθνούς εκστρατείας ‘Σώστε την Μπλε Καρδιά της Ευρώπης’ (Save The Blue Heart of Europe), που έχει ως στόχους (α) την ανάδειξη των Βαλκανικών ποταμών ως των τελευταίων άγριων και ελεύθερης ροής ποταμών στην Ευρώπη και (β) την αποτροπή κατασκευής υδροηλεκτρικών φραγμάτων στη ροή τους. Ο διασυνοριακός ποταμός Αώος (Vjosa στα Αλβανικά), μαζί με τους παραποτάμους του και όλα τα ρέματα αυτών αποτελεί το ποτάμι – σύμβολο της εκστρατείας, καθώς είναι διασυνοριακός, ένας από τους τελευταίους άγριους ποταμούς της γηραιάς Ηπείρου και ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Μπλε Καρδιάς της Ευρώπης. Για την προστασία και ανάδειξή του το MedINA συνεργάζεται με πλήθος φορέων και εξωτερικών συνεργατών, όπως το EuroNatur, το Riverwatch, το EcoAlbania, την εταιρεία Patagonia και την IUCN.
Ταυτόχρονα, το 2023 σηματοδοτεί για το MedINA την έναρξη υλοποίησης δύο νέων έργων στην περιοχή της λεκάνης απορροής του ποταμού Αώου, του «Ri-Connect: ο ποταμός Αώος ως διασυνοριακός οικολογικός διάδρομος», που χρηματοδοτείται από το PONT και του «Let it Flow! A Role-Playing Game for Aoos river basin management», που χρηματοδοτείται από το European Green Belt. Στόχος του MedINA είναι η ανάδειξη της αξίας του Αώου/Vjosa ως προτύπου για την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής και η διασυνοριακή προστασία της λεκάνης απορροής του ποταμού από τις απειλές και πιέσεις που αντιμετωπίζει, όπως τα δεκάδες μικρά υδροηλεκτρικά έργα που σχεδιάζονται στη ροή του.
Μέχρι σήμερα, οι συνεχείς προσπάθειες της διεθνούς συμμαχίας μας είχαν τα εξής αποτελέσματα:
Να χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας της Ελλάδας, στις 27 Νοεμβρίου 2023, το τμήμα της Λεκάνης Απορροής του Ποταμού (ΛΑΠ) Αώου, που δεν καλυπτόταν από κανένα καθεστώς προστασίας, Προστατευόμενος Φυσικός Σχηματισμός και Προστατευόμενο Τοπίο. Η απόφαση χαρακτηρισμού είναι η υπ’αριθμ. ΥΠΕΝ/ΔΔ ΦΠΒ/115155/3787 απόφαση του Γενικού Διευθυντή Περιβαλλοντικής Πολιτικής του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΦΕΚ 6679/27-11-2023) και αποτελεί ιστορική στιγμή, καθώς ‘κλείνει΄ για πρώτη φορά το κενό προστασίας της ΛΑΠ Αώου, η οποία κατά τα λοιπά καλύπτεται από το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου και 13 περιοχές του δικτύου Natura 2000.
Να ανακηρυχθούν από την Αλβανική Κυβέρνηση, στις 15 Μαρτίου 2023, το τμήμα του κύριου ποταμού Αώου (Vjosa), που ρέει στην Αλβανία, και οι παραπόταμοί του Kardhiq, Bënça και Shushica, συνολικού μήκους 409 χιλιομέτρων, Εθνικό Πάρκο, με στόχο αυτοί να παραμείνουν για πάντα ελεύθερης ροής, χωρίς φράγματα. Πρόθεση της Αλβανικής Κυβέρνησης και της επιστημονικής ομάδας που πλαισιώνει την ανάπτυξη των σχεδίων διαχείρισης για την περιοχή του Εθνικού Πάρκου Vjosa είναι αυτό να επεκταθεί, έως το τέλος του 2023, και στους υπόλοιπους ελεύθερης ροής παραποτάμους, καθώς και στο Δέλτα του ποταμού.
Να δεσμευτούν οι Κυβερνήσεις των δύο χωρών (Ελλάδα – Αλβανία) για τη δημιουργία του πρώτου Διασυνοριακού Πάρκου Άγριου Ποταμού στην Ευρώπη Αώου / Vjosa, μέσω της ένωσης της περιοχής που χαρακτηρίστηκε ως Προστατευόμενος Φυσικός Σχηματισμός και Προστατευόμενο Τοπίο με το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου στην Ελλάδα και το Εθνικό Πάρκο Vjosa στην Αλβανία. Μάλιστα, σύμφωνα με τον προγραμματισμό του ΥΠΕΝ, αναμένεται η υπογραφή Μνημονίου Κατανόησης και Συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας – Αλβανίας, που θα περιλαμβάνει ενιαία μέτρα διαχείρισης και παρακολούθησης του Αώου/Vjosa στις δύο χώρες.
Για τους παραπάνω λόγους, ζητούμε να εξετάσετε σε βάθος τα σχόλια και τις προτάσεις μας, που απορρέουν από την πολυετή ενασχόληση και επιστημονική έρευνα του MedINA στην ευρύτερη περιοχή της ΛΑΠ Αώου και να εντάξετε στα μέτρα διαχείρισης του ΣΔΛΑΠ συγκεκριμένες κατευθύνσεις για τη ΛΑΠ Αώου. Η Ήπειρος έχει αυτή τη στιγμή την ευκαιρία να αξιοποιήσει αυτό το θησαυρό, να τον διατηρήσει στην καλή του κατάσταση και να τον θεραπεύσει σε σημεία, ώστε να τον αναδείξει ως καλή πρακτική και πόλο έλξης σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι χρηματοδοτικοί πόροι τους οποίους μπορεί η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας να αξιοποιήσει προς αυτή την κατεύθυνση θα είναι άφθονοι την επόμενη επταετία.

Από την μακροχρόνια ενασχόληση μας στον κλάδο των υδρογεωτρήσεων και ειδικά στα νησιά του Αιγαίου έχουμε παρατηρήσει ότι οι γεωτρήσεις δεν περατώνονται στο κατάλληλο βάθος με αποτέλεσμα να παρατηρούνται εκτεταμένα προβλήματα διείσδυσης θαλασσινού νερού στην ενδοχώρα με καταστροφικά αποτελέσματα στις αρδευόμενες εκτάσεις. Επίσης είναι πιθανή η διάτρηση του στεγανού υπόβαθρου και εκροής του ύδατος προς υποκείμενους λιθολογικούς σχηματισμούς και πετρώματα, που ενδεχομένως έχουν υδραυλική επικοινωνία με την θάλασσα, με επίσης δυσμενή αποτελέσματα για την ποιότητα των νερών της ευρύτερης περιοχής της γεώτρησης.
Για την διασφάλιση της ποιότητας και της ασφάλειας εκτέλεσης των υδρογεωτρήσεων με επιστημονική ακρίβεια και αξιοπιστία, είναι απαραίτητη η επί τόπου παρουσία υπεύθυνου γεωλόγου εκτέλεσης του έργου. Ο γεωλόγος είναι ο ποιο κατάλληλος, επιστημονικά καταρτισμένος, για να συντάξει την Υδρογεωλογική Έκθεση των αποτελεσμάτων ανόρυξης, η οποία περιλαμβάνει ενδεικτικά την στρωματογραφία, τα αποτελέσματα δοκιμαστικής άντλησης της υδρογεώτρησης, αλλά και τον υπολογισμό των υδραυλικών παραμέτρων υδροπερατότητας, υδροχωρητικότητας, μεταβιβαστικότητας κ.α. Η έκθεση αυτή παραδίδεται στις αρμόδιες Δ/νσεις Υδάτων, με στόχο την ορθολογική διαχείριση των υπόγειων υδάτων. Επιπρόσθετα τα παραπάνω στοιχεία είναι απαραίτητα για την έκδοση άδειας χρήσης.
Για τους παραπάνω λόγους είναι απαραίτητο να αναγράφεται ρητά στους όρους των αποφάσεων αδειών εκτέλεσης έργων υδρογεωτρήσεων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου, η υποχρεωτική επί τόπου παρουσία υπεύθυνου γεωλόγου εκτέλεσης του έργου, όπως παρατηρούμε ότι αναγράφεται στις αντίστοιχες αποφάσεις των υπόλοιπων Αποκεντρωμένων Διοικήσεων της Ελλάδας.

29 Νοεμβρίου 2023
Κατάθεση απόψεων
Πρόδρομος Χατζηεφραιμίδης, Πρόεδρος Τοπικής Κοινότητας Κόνιτσας

Είμαι Πρόεδρος της Κοινότητας Κόνιτσας και διετέλεσα Δήμαρχος Κόνιτσας για 16 χρόνια, από το 1991 μέχρι το 2006. Επίσης, για πολλά χρόνια υπήρξα Νομαρχιακός Σύμβουλος και αγωνίσθηκα για να πεισθούν οι κάτοικοι του Ζαγορίου και της περιοχής της Κόνιτσας για την ανάγκη θεσμοθέτησης του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, να το αποδεχθούν και να το στηρίξουν. Γνωρίζω την περιοχή του Εθνικού Πάρκου πολύ καλά, όχι μόνο μέσα από τις ιδιότητες που προανέφερα, αλλά και ως μόνιμος κάτοικος της περιοχής, ορειβάτης και ερασιτέχνης αλιέας.

Παρακάτω παραθέτω τις απόψεις μου τις οποίες σας ζητώ να εξετάσετε και να λάβετε υπόψη.

Απόψεις για τον προωθούμενο Οικολογικό διάδρομο Αώου Βοϊδομάτη Σαραντάπορου

Επισημαίνω ότι στο χάρτη που αναρτήθηκε δεν υπάρχει η σήμανση «ΚΟΝΙΤΣΑ»

Υπενθυμίζω :

Α. ο κάμπος της Κόνιτσας 12χιλ. στρ. αρδεύεται από τον Αώο με σταθερή τροφοδοσία μέσα από τη χαράδρα (2,5 χιλ), ο κάμπος Κλειδωνιάς με σταθερή τροφοδοσία από το Βοϊδομάτη (είσοδος χαράδρας), οι κάμποι Αμάρι -Καλλιθέας, Καλόβρυσης- Μελισσόπετρας με προσωρινές, καλοκαιρινές υδρομαστεύσεις.

Β. Η πόλη της Κόνιτσας υδροδοτείται από δύο πηγές από τη χαράδρα Αώου, Δέση και Γράβος.

Γ. Εντός της χαράδρας Αώου σε απόσταση 5χιλ. από τη Γέφυρα της Κόνιτσας, λειτουργεί ανδρικό Μοναστήρι με μεγάλη επισκεψιμότητα.

Δ. Η χαράδρα Αώου δέχεται πολλούς περιπατητές , ορειβάτες, πολίτες που κάνουν διάσχιση φαραγγιού, παρατηρητές και ερευνητές της φύσης, στη via ferrata, αναρριχητές κλπ

Ε. Το φράγμα πηγών Αώου της ΔΕΗ δεν αφήνει νερό στη ροή του ποταμού, όπως είναι υποχρεωμένη.

ΣΤ. Πρέπει να γίνει στην Κόνιτσα δημόσια παρουσίαση της ΕΠΜ για να γίνει κτήμα της κοινωνίας η οποία εν τέλει θα στηρίξει την τελική πρόταση.

Απόψεις

Σε όλη την υπ όψιν διαδρομή του οικολογικού διαδρόμου (ή προστατευόμενη περιοχή/προστατευόμενο τοπίο, όπως το ονόμασε και δεσμεύθηκε ο κ. υφυπουργός) δεν επιτρέπεται η κατασκευή φραγμάτων και βεβαίως σε όλη τη διαδρομή του ποταμού έως τις πηγές.
Στα ρέματα που καταλήγουν σε αυτά τα τμήματα του ποταμού και είναι ρέματα που εξυπηρετούν την αναπαραγωγή τοπικών ποικιλιών ψαριών, δεν επιτρέπεται η κατασκευή φραγμάτων.
Επιβάλλεται το Υπουργείο Περιβάλλοντος να οριοθετήσει με ακρίβεια με ευθύνη του και χρηματοδότησή του, τα τμήματα αυτά του ποταμού, ώστε η γραμμή του οικολογικού διαδρόμου, του προστατευόμενου τοπίου, να μην έχει ασάφειες.
Δίπλα στον Αώο λειτουργούσε παλαιά χωματερή –ΧΑΔΑ-, η οποία «αποκαταστάθηκε», όπως και όλες οι άλλες, με εργολαβία της περιφέρειας για λογαριασμό των Δήμων. Ο ατίθασος όμως Αώος με αλλαγές των ποσοτήτων νερού και της ροής , κατέστρεψε και συνεχίζει να καταστρέφει κάθε χρόνο την «αποκατεστημένη» εννοείται χωματερή, παρασύροντας μεγάλες ποσότητες σκουπιδιών, με συνέπιες περιβαλλοντικές και αισθητικές τεράστιες. Η σοβαρά μελετημένη παρέμβαση προστασίας της, ίσως και η απομάκρυνση των όγκων των σκουπιδιών, είναι άκρως αναγκαία και επείγουσα , με ρήτρα τιμωρίας για όποιες καθυστερήσεις.
Οι κάμποι που λειτουργούν παραγωγικά και ποτίζονται είναι οι εξής: από τον Αώο, ο κάμπος της Κόνιτσας , ο κάμπος Αμάρι και Καλλιθέας, από το Βοϊδομάτη ο κάμπος Κλειδωνιάς και ο κάμπος αριστερή όχθη Βοϊδομάτη, από Σαραντάπορο ο κάμπος Καλόβρυσης και Μελισσόπετρας, και από τοπικές πηγές οι κάμποι Αηδονοχωρίου Μπουραζανίου. Όλοι οι κάμποι ποτίζονται με κατάκλιση με αποτέλεσμα μεγάλη κατανάλωση νερού, μεγάλες ποσότητες υλικών από τα χωράφια στα ποτάμια με τα δυσάρεστα αποτελέσματα στα ποτάμια και στα χωράφια, πλην μέρους του κάμπου Αηδονοχωρίου και όλου του κάμπου Κόνιτσας με κλειστούς αγωγούς, από την Κόνιτσα, που έχει συστήματα αντλιοστασίων που δουλεύουν με ρεύμα από το εθνικό δίκτυο αντί να παράγει δικό του ρεύμα από το ίδιο το νερό, ή από τον ήλιο. Πάντως το νερό που αξιοποιούν είναι το 1/3 από ότι με κατάκλιση.
Επιτρέπονται ποτάμιες δραστηριότητες, ερασιτεχνική αλιεία, καγιάκ, ράφτιγκ, διάσχιση κλπ γεωτρήσεις για άντληση νερού για ύδρευση, άρδευση κλπ. Με κανόνες.
Επειδή τα ποτάμια μεταφέρουν μεγάλες ποσότητες φερτών υλικών και τα αποθέτουν εκεί όπου η ροή του ποταμού έχει μικρότερη ταχύτητα λόγω διεύρυνσης της λεκάνης απορροής, πρέπει απαραίτητα να αφαιρούνται διότι η συνεχής απόθεση υλικών, οδηγεί τα νερά, στους ένθεν κακείθεν κάμπους και της υπό οριοθέτησης περιοχής, με απρόβλεπτες συνέπειες. Μέχρι τώρα αφαιρούνται υλικά για δημόσια και ιδιωτικά έργα, με ένα απλό τοπογραφικό, χωρίς κάποιος να καθοδηγεί τους επαγγελματίες από ποια τμήματα πρέπει να γίνεται αμμοληψία. Πιστεύω ότι πρέπει υπηρεσία της περιφέρειας να υποδεικνύει την τοποθεσία, το διάδρομο, για αμμοληψία, με γνώμονα την ελάφρυνση της λεκάνης, με ποικίλο όφελος . Η απαγόρευση αμμοληψίας θα έχει αρνητικά αποτελέσματα.
Κατά μήκος του Αώου από Βάλια Κάλντα, Βοβούσα έως τα σύνορα χαράσσεται μονοπάτι με την απαραίτητη σήμανση. Κατασκευάζονται καταφύγια σε κατάλληλες αποστάσεις που προτείνονται από μελέτες. Αναπτύσσεται τμηματικά και δίκτυο zip line
Η λειτουργία Περιφερειακού κέντρου Διοίκησης και κέντρου έρευνας εσωτερικών υδάτων στην Κόνιτσα, (με προοπτική να είναι διακρατικό) επιβάλεται για τη στήριξη και προώθηση του εγχειρήματος.
Στην Κόνιτσα τη Μέρτζιανη και τα Μαστοροχώρια Γράμμου πρέπει να γίνουν και να λειτουργήσουν ενημερωτικά κέντρα επισκεπτών.
Η πρόσβαση έως το μοναστήριΙ Μ ΣΤΟΜΙΟΥκαι τις υδρομαστεύσεις του Δήμου πρέπει να υπάρχει με έλεγχο. Επίσης η πρόσβαση μέχρι το Μοναστήρι ασθενοφόρου, πυροσβεστικού, τροφοδοσίας είναι αναγκαία. Στην είσοδο της χαράδρας το κτίριο που κατασκευάστηκε πρέπει να λειτουργήσει για τον έλεγχο της πρόσβασης για ενημέρωση και διάθεση υλικού σχετικού με τη χαράδρα, το Γεωπάρκο, το πάρκο της βόρειας Πίνδου και τις δραστηριότητες που μπορεί κάποιος να κάνει.
Θα μπορούσαμε να συζητάμε και για τελεφερικ παρατήρησης της φύσης εντός της χαράδρας εφ όσον εκπληρώνει τους κανόνες προστασίας, όπως στην Αμερική εντός των προστατευόμενων περ σήμανση «ΚΟΝΙΤΣΑ»

1 Φεβρουαρίου 2023 στις 03:57#2663
Σε απάντηση στο: Κεφάλαιο 4
Χατζηεφραιμίδης Πρόδρομος
ΕΜΠ 11α Προτάσεις

Απόψεις για τον προωθούμενο Οικολογικό διάδρομο Αώου βοϊδομάτη Σαραντάπορο

Επισημαίνω ότι στο χάρτη που αναρτήθηκε δεν υπάρχει η σήμανση «ΚΟΝΙΤΣΑ»

Υπενθυμίζω :

Α. ο κάμπος της Κόνιτσας 12χιλ. στρ. αρδεύεται από τον Αώο με σταθερή τροφοδοσία μέσα από τη χαράδρα (2,5 χιλ), ο κάμπος Κλειδωνιάς κλπ με σταθερή τροφοδοσία από το Βοιδομάτη (είσοδος χαράδρας), οι κάμποι Αμάρι -καλλιθέας, Καλόβρυσης- Μελισσόπετρας με προσωρινές, καλοκαιρινές, υδρομαστεύσεις.

Β. Η πόλη της Κόνιτσας υδροδοτείται από δύο πηγές από τη χαράδρα Αώου, Δέση και Γράβος.

Γ. Εντός της χαράδρας Αώου σε απόσταση 5χιλ. από τη Γέφυρα της Κόνιτσας, λειτουργεί ανδρικό Μοναστήρι με μεγάλη επισκεψιμότητα.

Δ.Η χαράδρα Αώου δέχεται πολλούς περιπατητές , ορειβάτες, πολίτες που κάνουν διάσχιση φαραγγιού, παρατηρητές και ερευνητές της φύσης, στη via ferrata, αναρριχητές κλπ κλπ

Ε. Το φράγμα πηγών Αώου της ΔΕΗ δεν αφήνει νερό στη ροή του ποταμού , όπως είναι υποχρεωμένη.

ΣΤ. Πρέπει να γίνει στην Κόνιτσα δημόσια παρουσίαση της ΜΠΕ για να γίνει κτήμα της κοινωνίας η οποία εν τέλει θα στηρίξει την τελική πρόταση.

Απόψεις

Σε όλη την υπ όψιν διαδρομή του οικολογικού διαδρόμου (ή προστατευόμενη περιοχή όπως το ονόμασε και δεσμεύθηκε ο κ. υφυπουργός) δεν επιτρέπετε η κατασκευή φραγμάτων και βεβαίως σε όλη τη διαδρομή του ποταμού έως τις πηγές.
Στα ρέματα που καταλήγουν σε αυτά τα τμήματα του ποταμού και είναι ρέματα που εξυπηρετούν την αναπαραγωγή τοπικών ποικιλιών ψαριών, δεν επιτρέπεται η κατασκευή φραγμάτων.
Επιβάλετε το Υπουργείο Περιβάλλοντος να οριοθετήσει με ακρίβεια με ευθύνη του και χρηματοδότησή του, τα τμήματα αυτά του ποταμού, ώστε η γραμμή του οικολογικού διαδρόμου, του προστατευόμενου τοπίου, να μη έχει ασάφειες.
Δίπλα στον Αώο λειτουργούσε παλαιά χωματερή –ΧΑΔΑ-, η οποία αποκαταστάθηκε, όπως και όλες οι άλλες, με εργολαβία της περιφέρειας για λογαριασμό των Δήμων. Ο ατίθασος όμως Αώος με αλλαγές των ποσοτήτων νερού και της ροής , κατέστρεψε και συνεχίζει να καταστρέφει κάθε χρόνο την «αποκατεστημένη» εννοείται χωματερή, παρασύροντας μεγάλες ποσότητες σκουπιδιών, με συνέπιες περιβαλλοντικές και αισθητικές τεράστιες. Η σοβαρά μελετημένη παρέμβαση προστασίας της, ίσως και η απομάκρυνση των όγκων των σκουπιδιών, είναι άκρως αναγκαία και επείγουσα , με ρήτρα τιμωρίας για όποιες καθυστερήσεις.
Οι κάμποι πού λειτουργούν παραγωγικά και ποτίζονται από τον Αώο ο κάμπος της Κόνιτσας , ο κάμπος Αμάρι και Καλλιθέας, από βοϊδομάτη ο κάμπος κλειδωνιάς και ο κάμπος αριστερή όχθη βοϊδομάτη, από Σαραντάπορο ο κάμπος Καλόβρυσης και Μελισσόπετρας, και από τοπικές πηγές οι κάμποι Αηδονοχωρίου Μπουραζανίου. Όλοι οι κάμποι ποτίζονται με κατάκλιση με αποτέλεσμα μεγάλη κατανάλωση νερού, μεγάλες ποσότητες υλικών από τα χωράφια στα ποτάμια με τα δυσάρεστα αποτελέσματα στα ποτάμια και στα χωράφια , πλην μέρους του κάμπου Αηδονοχωρίου και όλου του κάμπου Κόνιτσας με κλειστούς αγωγούς, από την Κόνιτσα, που έχει συστήματα αντλιοστασίων που δουλεύουν με ρεύμα από το εθνικό δίκτυο αντί να παράγει δικό του ρεύμα από το ίδιο το νερό , ή από τον ήλιο. Πάντως το νερό που αξιοποιούν είναι το 1/3 από ότι με κατάκλιση.
Επιτρέπονται ποτάμιες δραστηριότητες, ερασιτεχνική αλιεία, καγιάκ, ράφτιγκ, διάσχιση κλπ γεωτρήσεις για άντληση νερού για ύδρευση , άρδευση κλπ. Με κανόνες
Επειδή τα ποτάμια μεταφέρουν, μεγάλες ποσότητες φερτών υλικών και τα αποθέτουν εκεί όπου η ροή του ποταμού έχει μικρότερη ταχύτητα λόγω διεύρυνσης της λεκάνης απορροής, πρέπει απαραίτητα να αφαιρούνται διότι η συνεχής απόθεση υλικών, οδηγεί τα νερά, στους ένθεν κακείθεν κάμπους και της υπό οριοθέτησης περιοχής, με απρόβλεπτες συνέπιες. Μέχρι τώρα αφαιρούνται υλικά για δημόσια και ιδιωτικά έργα, με ένα απλό τοπογραφικά χωρίς κάποιος να καθοδηγεί τους επαγγελματίες από ποια τμήματα πρέπει να γίνεται αμμοληψία. Πιστεύω ότι πρέπει υπηρεσία της περιφέρειας να υποδεικνύει την τοποθεσία, το διάδρομο, για αμμοληψία, με γνώμονα την ελάφρυνση της λεκάνης, με ποικίλο όφελος . Η απαγόρευση αμμοληψίας θα έχει αρνητικά αποτελέσματα.
Κατά μήκος του Αώου από βάλια κάλντα , Βοβούσα έως τα σύνορα χαράσσεται μονοπάτι με την απαραίτητη σήμανση. Κατασκευάζονται καταφύγια σε κατάλληλες αποστάσεις που προτείνονται από μελέτες. Αναπτύσσεται τμηματικά και δίκτυο zip line
Η λειτουργία Περιφερειακού κέντρου Διοίκησης και κέντρου έρευνας εσωτερικών υδάτων στην Κόνιτσας,( με προοπτική να είναι διακρατικό) επιβάλετε για τη στήριξη και προώθηση του εγχειρήματος.
Στην Κόνιτσα τη Μέρτζιανη και τα Μαστοροχώρια Γράμμου πρέπει να γίνουν και να λειτουργήσουν ενημερωτικά κέντρα επισκεπτών.
Η πρόσβαση έως το μοναστήρι και τις υδρομαστεύσεις πρέπει να υπάρχει με έλεγχο. Επίσης η πρόσβαση μέχρι το Μοναστήρι ασθενοφόρου, πυροσβεστικού, τροφοδοσίας είναι αναγκαία. Στην είσοδο της χαράδρας το κτίριο που κατασκευάστηκε πρέπει να λειτουργήσει για τον έλεγχο της πρόσβαση,ς για ενημέρωση και διάθεση υλικού σχετικού με τη χαράδρα, το γεωπάρκο, το πάρκο της βόρειας Πίνδου και τις δραστηριότητες που μπορεί κάποιος να κάνει .
Θα μπορούσαμε να συζητάμε και για τελεφερικ παρατήρησης της φύσης εντός της χαράδρας εφ όσον εκπληρώνει τους κανόνες προστασίας, όπως στην Αμερική εντός των προστατευόμενων περιοχών.

26 Ιανουαρίου 2023 στις 21:15

Σχόλια του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA) στη δημόσια διαβούλευση του έργου 2η Αναθεώρηση Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών δύο (2) Υδατικών Διαμερισμάτων (ΥΔ) Ηπείρου (EL05) και Δυτικής Μακεδονίας (EL09), σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ – Τμήμα 2 «2η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ ΤΟΥ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (EL 05)».

(συνέχεια)

Κεφάλαιο 5.4.1 Απολήψεις από επιφανειακά υδατικά συστήματα & Πίνακας 5-22: Ετήσιες απολήψεις νερού από τα επιφανειακά ΥΣ της ΛΑΠ Αώου (EL0511) & Κεφάλαιο 9.1 – Κύρια θέματα διαχείρισης στο ΥΔ Ηπείρου

Προτείνουμε να επανεξεταστούν τα παρακάτω φράγματα της ΛΑΠ Αώου ως προς την ένταση της πίεσης στο Υδατικό Σύστημα του Αώου και να προστεθούν στις σημαντικότερες απολήψεις του Κεφαλαίου 9:

Αρδευτικό Φράγμα Κόνιτσας (Αώος) και Αρδευτικό Φράγμα Κλειδωνιάς (Βοϊδομάτης)

Το Αρδευτικό Φράγμα Κόνιτσας, που ανήκει στον ΤΟΕΒ Κόνιτσας λειτουργεί από το 1955 και βρίσκεται εντός της περιοχής NATURA 2000 GR2130001 – Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου. Η απόληψη νερού από τον κύριο ρου του Αώου για την άρδευση του κάμπου της Κόνιτσας (12.000 στρέμματα) καλύπτει την υφιστάμενη ζήτηση νερού για άρδευση, χωρίς ωστόσο να λαμβάνεται υπόψη η οικολογική παροχή. Σύμφωνα με το 1ο ΣΔΛΑΠ Ηπείρου και τη 2η Αναθεώρησή του, η Ένταση Πίεσης Απόληψης χαρακτηρίζεται ως «Μικρή». Ωστόσο, κατά τους θερινούς μήνες, σύμφωνα με τον Θερινό Αθροιστικό Όγκο Απολήψεων V (% της Μέσης Τιμής της Ετήσιας Απορροής), αυτή υπολογίζεται σε 9,07%. Με τις συσσωρευτικές επιπτώσεις μάλιστα του ανάντη Υδροηλεκτρικού φράγματος Πηγών Αώου, παρεμποδίζεται περαιτέρω η εύρυθμη λειτουργία των φυσικών διεργασιών του ποταμού και ασκείται πίεση τόσο στα οικοσυστήματα όσο και στους πληθυσμούς σημαντικών ειδών ιχθυοπανίδας, που απαντώνται στην περιοχή. Επιπλέον, καθώς από το φράγμα απουσιάζει η ιχθυόσκαλα, παρεμποδίζεται η ελεύθερη, χωρίς εμπόδια μετακίνηση ανάδρομων ειδών ιχθυοπανίδας, όπως η Ιονική πέστροφα (Salmo farioides) και το Ευρωπαϊκό Χέλι (Anguilla anguilla), τα οποία προστατεύονται από την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τους μήνες Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβριο που οι αρδευτικές ανάγκες του κάμπου της Κόνιτσας είναι μεγαλύτερες, στη “Γέφυρα Κόνιτσας” δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου νερό. Σημειώνεται, επίσης, ότι από το 2015 το αρδευτικό σύστημα εκσυγχρονίστηκε από κατάκλιση σε ποτιστική βροχή.

Λαμβάνοντας υπόψη, επιπροσθέτως, ότι το εν λόγω υδατικό σύστημα είναι ευαίσθητο στην κλιματική αλλαγή ή/και στη χρήση νερού, προκύπτει ότι ο κίνδυνος κάλυψης της υφιστάμενης ζήτησης νερού μόνο για άρδευση (χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα όρια της οικολογικής παροχής για τις ανάγκες της βιοποικιλότητας και της καλής κατάστασης του υδατικού συστήματος στο μέλλον) είναι πολύ πιθανός έως και υψηλός (Leontaritis & Baltas, 2014). Οι μελετητές προειδοποιούν ότι σε περιόδους εντονότερης ξηρασίας υπάρχει επιπλέον το ενδεχόμενο το νερό να μην επαρκεί ούτε για την τροφοδοσία του αρδευτικού συστήματος. Ως εκ τούτου, το υδατικό σύστημα του ποταμού Αώου είναι ευάλωτο κατά τη διάρκεια της ξηρής καλοκαιρινής περιόδου και αλλαγές στο κλίμα ή στη χρήση του νερού μπορούν να προκαλέσουν την ανισορροπία του.

Ο κάμπος της Κλειδωνιάς αρδεύεται αντίστοιχα από τον ποταμό Βοϊδομάτη (4.500 στρέμματα) και η άρδευση γίνεται με κατάκλιση. Η απόληψη υπολογίζεται σε 9,14% τους θερινούς μήνες και 0,99% στο σύνολο. Με κατάκλιση ποτίζεται και ο κάμπος της Καλλιθέας. Η άρδευση με κατάκλιση δεν απαιτεί μόνο απόληψη μεγάλων ποσοτήτων νερού, αλλά ευθύνεται ταυτόχρονα για την επιφανειακή και υπόγεια έκπλυση υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων, λιπασμάτων και άλλων χημικών που καταλήγουν στον υδροφορέα του ποταμού.

Για τους παραπάνω λόγους προτείνουμε να προστεθούν τα εξής μέτρα στο ΣΔΛΑΠ: (α) να τοποθετηθεί σταθμός μέτρησης της οικολογικής παροχής στο αρδευτικό φράγμα της Κόνιτσας, ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, για να διασφαλιστεί ότι το φράγμα λειτουργεί βάσει των προδιαγραφών της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα, (β) να προβλεφθεί η κατασκευή ιχθυόσκαλας στο αρδευτικό φράγμα της Κόνιτσας στον Αώο ποταμό, (γ) να προβλεφθεί εντός σύντομου χρονικού διαστήματος ο εκσυγχρονισμός του αρδευτικού συστήματος της Κλειδωνιάς και της Καλλιθέας από κατάκλιση σε στάγδην άρδευση, (δ) να αναληφθεί άμεσα προσπάθεια για τη μείωση των ρύπων που προέρχονται από γεωργικές δραστηριότητες (λιπάσματα, φυτοφάρμακα κλπ) και να προωθηθούν οι ‘καλές’ φιλοπεριβαλλοντικές γεωργικές πρακτικές σε όλες τις καλλιεργούμενες εκτάσεις της ΛΑΠ Αώου.

Υδροηλεκτρικό Φράγμα πηγών Αώου:

Το υδατικό σύστημα του Αώου επηρεάστηκε για πρώτη φορά από το μεγάλο φράγμα πηγών Αώου, που κατασκευάστηκε το 1987. Πρόκειται στην ουσία για 7 φράγματα, 1 κύριο, 1 βοηθητικό και 5 αυχενικά, και για τις εγκαταστάσεις του Υδροηλεκτρικού Σταθμού των Πηγών Αώου, ο οποίος ανήκει στην ιδιοκτησία της «Δ.Ε.Η. Α.Ε.». Η υδροληψία γίνεται εντός του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου και της περιοχής NATURA 2000 GR 1310002 «Βάλια Κάλντα και Τεχνητή Λίμνη Αώου». Το νερό που παρακρατείται στον ταμιευτήρα εκτρέπεται εξ ολοκλήρου στη λεκάνη απορροής του ποταμού Άραχθου. Περισσότερα από 100 εκατομμύρια κ.μ. νερού εκτρέπονται από τον Αώο στον Άραχθο ποταμό κάθε χρόνο (Katsoulakos et al., 2018). Κατάντη του φράγματος δεν υφίσταται οικολογική παροχή. Έτσι, στην ουσία, ο Αώος δεν υφίσταται πριν τη συμβολή του με το Αρκουδόρεμα, που τον τροφοδοτεί εκ νέου.

Μετά την κατασκευή του φράγματος, στη γέφυρα της Βωβούσας, οι εκροές μειώθηκαν δραματικά, από 9,23 m3/ s (1967-77) σε μόλις 5,03 m3/s (1991-2006), (Leontaritis & Baltas, 2014). Έτσι, από τον Ιούλιο μέχρι και το Σεπτέμβριο δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου νερό στον Αώο στη γέφυρα της Βωβούσας.

Ωστόσο, η προηγούμενη άδεια χρήσης νερού (που εκδόθηκε με την 26339/667/20-8-2012 απόφαση Γενικού Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας) στο κανονιστικό περιεχόμενο της οποίας παραπέμπει η πιο πρόσφατη άδεια χρήσης νερού (έγινε με την 28312/ 28-2-2017 απόφαση Γενικού Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας) και η οποία ενσωματώνεται στους εγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους του έργου, αναφέρεται στην υποχρέωση οικολογικής ροής στην κοίτη του Αώου. Συγκεκριμένα αναφέρεται ως όρος ότι «Καθώς μετά την παραγωγή ενέργειας του ΥΗΕ Πηγών Αώου οι παροχές οδηγούνται με την σήραγγα φυγής στην κοίτη του ποταμού Μετσοβίτικου, να εξασφαλίζεται κατά προτεραιότητα στην κοίτη του ποταμού Αώου και κατάντη του φράγματος συνεχής καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους παροχή για τη διατήρηση του οικοσυστήματος». Επίσης, ως όρος προβλέπεται «να εγκατασταθεί κατάλληλη διάταξη για τη συστηματική μέτρηση (σε ημερήσια βάση) της παροχής του νερού στην υδροληψία, της εκτρεπόμενης παροχής για τις ανάγκες του ΜΥΗΣ, καθώς επίσης και κατάλληλη διάταξη για τη μέτρηση της οικολογικής παροχής, ώστε σε περίπτωση απόκλισης να γίνεται η αναγκαία προσαρμογή».

Για τους λόγους αυτούς και για την εύρυθμη λειτουργία του οικοσυστήματος ζητούμε να προστεθεί η παραπάνω περιγραφή στο αντίστοιχο κεφάλαιο που γίνεται αναφορά στο ΥΗ φράγμα πηγών Αώου και να ενταχθούν τα εξής πρόσθετα μέτρα στο ΣΔΛΑΠ: (α) να προβλεφθεί η ενεργοποίηση του όρου της ελάχιστης οικολογικής παροχής, όπως αυτή αποτελεί και διεθνή πρακτική και εφαρμόζεται και σε άλλα φράγματα, ώστε το κυρίαρχο στοιχείο, ο ποταμός Αώος, να μπορεί να λειτουργεί αδιατάρακτα και (β) να εκπονηθεί επιστημονική μελέτη των επιπτώσεων του φράγματος τόσο στη βιοποικιλότητα όσο και στα υδρομορφολογικά χαρακτηριστικά της ΛΑΠ Αώου. Το ευαίσθητο οικοσύστημα της λεκάνης απορροής του Αώου ποταμού χρήζει προστασίας και αποκατάστασης σε σημεία, επομένως η ύπαρξη οικολογικής παροχής κατάντη του ΥΗ φράγματος Πηγών Αώου είναι προαπαιτούμενο.

Κεφάλαιο 9 – Πρόγραμμα Μέτρων & 9.1 – Κύρια θέματα διαχείρισης στο ΥΔ Ηπείρου

Για την επίτευξη της καλής κατάστασης της ΛΑΠ Αώου έως το 2027, προτείνουμε την προσθήκη των παρακάτω βασικών μέτρων:

1. Θεσμοθέτηση ολόκληρης της ΛΑΠ Αώου με ενιαίο καθεστώς προστασίας.

2. Απομάκρυνση ΧΑΔΑ Κόνιτσας (βλ. σχολιασμό κεφαλαίου 5.1.1) – Ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων.

3. Ενεργοποίηση οικολογικής παροχής του Υδροηλεκτρικού Φράγματος Πηγών Αώου (βλ. σχολιασμό κεφαλαίου 5.4.1) – Απολήψεις νερού από ποτάμια και λίμνες.

4. Εκπόνηση μελέτης επιπτώσεων του Υδροηλεκτρικού Φράγματος Πηγών Αώου (βλ. σχολιασμό κεφαλαίου 5.4.1) – Απολήψεις νερού από ποτάμια και λίμνες.

5. Εξασφάλιση οικολογικής παροχής του Αρδευτικού Φράγματος Κόνιτσας (βλ. σχολιασμό κεφαλαίου 5.4.1) – Απολήψεις νερού από ποτάμια και λίμνες.

6. Κατασκευή ιχθυόσκαλας στο Αρδευτικό Φράγμα Κόνιτσας (βλ. σχολιασμό κεφαλαίου 5.4.1) – Απολήψεις νερού από ποτάμια και λίμνες.

7. Εκσυγχρονισμός του αρδευτικού συστήματος της Κλειδωνιάς και της Καλλιθέας από κατάκλιση σε στάγδην άρδευση, στον ποταμό Βοϊδομάτη (βλ. σχολιασμό κεφαλαίου 5.4.1) – Απολήψεις νερού από ποτάμια και λίμνες.

8. Μείωση των ρύπων που προέρχονται από γεωργικές δραστηριότητες (λιπάσματα, φυτοφάρμακα κλπ) και προώθηση των ‘καλών’ φιλοπεριβαλλοντικών γεωργικών πρακτικών σε όλες τις καλλιεργούμενες εκτάσεις της ΛΑΠ Αώου (βλ. σχολιασμό κεφαλαίου 5.4.1) – Ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων.

9. Αποκλεισμός της ΛΑΠ Αώου από τη χωροθέτηση ΜΥΗΕ (βλ. σχολιασμό κεφαλαίου 5.3 – Υδρομορφολογικές αλλοιώσεις).

10. Αποκλεισμός της ΛΑΠ Αώου από τη διενέργεια τροποποιήσεων, διευθετήσεων, εκτροπών σε άλλη λεκάνη απορροής και άλλων παρεμβάσεων που προκαλούν υδρομορφολογικές αλλοιώσεις (βλ. σχολιασμό κεφαλαίου 5.3 – Υδρομορφολογικές αλλοιώσεις).

11. Ρύθμιση των ανεξέλεγκτων αμμοληψιών στη ΛΑΠ Αώου (βλ. σχολιασμό κεφαλαίου 5.3 – Υδρομορφολογικές αλλοιώσεις).

12. Προτροπή των υδατοκαλλιεργητών να χρησιμοποιούν πιο αειφορικές μεθόδους στις εγκαταστάσεις τους. Επιπλέον, στις υπάρχουσες ή νέες υδατοκαλλιέργειες χρειάζεται να λαμβάνουν χώρα τακτικοί έλεγχοι σχετικά με τη διαδικασία χρήσης του νερού καθώς και περαιτέρω ρυθμίσεις, όπως η προτροπή απόληψης νερού από παράπλευρα ρέματα και όχι από τη ροή των κύριων ποταμών, π.χ. του Βοϊδομάτη.

13. Μελέτη φέρουσας ικανότητας στον ποταμό Βοϊδομάτη για την υπαίθρια δραστηριότητα ράφτινγκ και καγιάκ και ρύθμιση αυτής.

14. Καταγραφή φραγμών σε κάθε ΛΑΠ και άρση παρωχημένων εμποδίων από ποταμούς και ρέματα, ώστε να αποκατασταθούν οι υδρομορφολογικές αλλοιώσεις και να επανέλθει η συνδεσιμότητα της ροής, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (βλ. σχολιασμό κεφαλαίου 1.5 – Συνέργειες με σχετικές Ενωσιακές Οδηγίες / Δράσεις).

Κεφάλαιο 10.2 – Επόμενα βήματα | εφαρμογή του Σχεδίου Διαχείρισης

Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο να προστεθεί ότι ιδιαίτερη έμφαση δίνεται μέσω των ΣΔΛΑΠ και στον εμβληματικό διασυνοριακό ποταμό Αώο / Vjosa, για την προστασία και διατήρηση του οποίου έχουν δεσμευτεί οι αρχές Ελλάδας και Αλβανίας.

Κεφάλαιο 11. – Διασυνοριακή συνεργασία, 11.1 Διασυνοριακά Ύδατα

Στο γενικό πλαίσιο για τη ΛΑΠ Αώου αναφέρεται ότι δεν υπάρχει θέμα σημαντικών αρνητικών επιπτώσεων στα ΥΣ λόγω ανθρωπογενών χρήσεων και λειτουργιών στο ανάντη τμήμα της λεκάνης. Ωστόσο, τόσο τα υπάρχοντα φράγματα: Πηγών Αώου και Αρδευτικό Φράγμα Κόνιτσας ασκούν μεγάλη πίεση στο ΥΣ, ενώ ταυτόχρονα η ΛΑΠ απειλείται από το σχεδιασμό 48 ΜΥΗΕ. Οι υπάρχουσες παρεμβάσεις και τα έργα που σχεδιάζονται έχουν / θα έχουν άμεσες επιπτώσεις και στα κατάντη τμήματα του ποτάμιου συστήματος, στην Αλβανία. Η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας θα πρέπει άμεσα να παύσει την αδειοδότηση των ΜΥΗΕ στη ΛΑΠ Αώου έως ότου ολοκληρωθούν οι πολιτικές δεσμεύσεις των δύο κρατών για τη δημιουργία του πρώτου διασυνοριακού πάρκου άγριου ποταμού στην Ευρώπη.

Επίσης, η διασυνοριακή επιτροπή γλυκών υδάτων που αναφέρεται εντός του ΣΔΛΑΠ είναι εδώ και χρόνια ανενεργή και δεν προσδιορίζεται ποια είναι η πορεία της τα τελευταία 7 χρόνια. Σύμφωνα με τις δικές μας πληροφορίες, η συγκεκριμένη επιτροπή δεν υφίσταται, επομένως προτείνουμε να περιοριστεί η εκτενής αναφορά σε αυτήν.

Οι εξελίξεις σχετικά με τη διασυνοριακή συνεργασία για τον Αώο / Vjosa αναφέρονται παρακάτω:

Η ανάγκη θεσμικής προστασίας ολόκληρης της ΛΑΠ Αώου στην Ελλάδα.

Ο Αώος/Vjosa εντάχθηκε στην ατζέντα των ελληνικών και αλβανικών αρχών, οι οποίες συνεργάζονται ήδη για το θέμα, αλλά και της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας (COP15, 2022).

Στην Ελλάδα, ο Έλληνας Υφυπουργός Περιβάλλοντος κ. Αμυράς ανακοίνωσε το Νοέμβριο του 2022 την πρόθεση του ΥΠΕΝ να προστατευθεί και το τμήμα της ΛΑΠ Αώου στην περιοχή Γράμμου – Κόνιτσας – Πωγωνίου. Σύμφωνα με δημοσιευμένο από την Ένωση Ξενοδόχων Ιωαννίνων Δελτίου Τύπου, αυτή η κίνηση του Υπουργού «είναι ο προπομπός της μελλοντικής ένταξης της περιοχής στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου ώστε τα δυτικά όρια αυτής να επικοινωνούν με το εθνικό πάρκο Vjosa στην Αλβανία για να προχωρήσουμε στο μέλλον στη δημιουργία του διακρατικού Πάρκου Αώου/Vjosa».

Το Δεκέμβριο του 2022 ο κ. Αμυράς δήλωσε, επίσης, στην εφημερίδα το ΒΗΜΑ: «ένα σημαντικό και ευαίσθητο τμήμα της λεκάνης απορροής του Αώου, μέσα στο οποίο περιλαμβάνονται τόσο το απροστάτευτο κομμάτι του ίδιου του ποταμού όσο και των παραποτάμων του, Σαραντάπορου και Βοϊδομάτη, σχεδιάζουμε να χαρακτηριστεί ως ‘προστατευόμενος φυσικός σχηματισμός’ με καθορισμό όρων και περιορισμών για την προστασία και τη διατήρηση της φύσης της περιοχής», ενώ ανέφερε ότι έχουν γίνει συζητήσεις με τη γειτονική χώρα Αλβανία, ώστε να οδηγηθούμε στο μέλλον προς ένα κοινό διαχειριστικό σχέδιο του ποταμού θέτοντας τη διασυνοριακότητα και τη συμβατότητα στα μέτρα προστασίας του ποταμού και από τις δύο πλευρές των συνόρων ως απώτερο στόχο των προσπαθειών για την ολοκληρωμένη προστασία του Αώου.

Στις 23 Δεκεμβρίου, ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας κ. Μητσοτάκης, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στο ελληνόφωνο αλβανικό χωριό ‘Δερβιτσάνη’, παρουσία του Πρωθυπουργού της Αλβανίας κ. Rama και των υπουργών περιβάλλοντος Ελλάδας και Αλβανίας, δήλωσε: «Μπορούμε να δρομολογήσουμε και έργα περιβαλλοντικής συνεργασίας, όπως ένα κοινό σχέδιο το οποίο έχουμε για τον Αώο ποταμό. Ο Αώος είναι το μόνο ποτάμι το οποίο πηγάζει στην Ελλάδα αλλά εκβάλλει εκτός Ελλάδος, στην Αλβανία. Είναι το μόνο ποτάμι το οποίο δεν έχει φράγματα στην Ευρώπη και δουλεύουμε μαζί, Ελληνική και Αλβανική Κυβέρνηση, για να τον προστατεύσουμε και να τον αναδείξουμε. Αυτά τα σχέδια θα είναι τελικά προς όφελος και των δύο λαών».

Παράλληλα, στην Αλβανία, στις 24 Ιανουαρίου 2023 πραγματοποιήθηκε η πρώτη ακρόαση για τη διαδικασία ανακήρυξης του Εθνικού Πάρκου Vjosa, που εκτείνεται σε πρώτη φάση σε ολόκληρη τη Vjosa, μήκους 200 χιλιομέτρων καθώς και σε παραποτάμους της, σε ένα συνολικό υδρογραφικό δίκτυο περισσότερων από 409 χιλιομέτρων. Η πρώτη ακρόαση αποτέλεσε στην ουσία την παρουσίαση της μελέτης σκοπιμότητας, που εκπονήθηκε από ομάδα 30 επιστημόνων (Αλβανών και διεθνών). Στη μελέτη σκοπιμότητας υπογραμμίζεται ότι το όραμα του Διακρατικού Πάρκου Άγριου Ποταμού Αώου/Vjosa είναι να διαθέτει ο ποταμός Αώος/Vjosa, από τις πηγές του στην Ελλάδα μέχρι τις εκβολές του στην Αλβανία, συμπεριλαμβανομένων όλων των παραποτάμων και στις δύο χώρες, πλήρη εθνική και διασυνοριακή προστασία, σύμφωνα με τα υψηλότερα διεθνή πρότυπα, προκειμένου να διαφυλάσσεται αποτελεσματικά ως ζωντανός, άγριος, ελεύθερος ποταμός, προς όφελος των ανθρώπων και της φύσης, τόσο στην Ελλάδα όσο και την Αλβανία, αλλά και για όλον τον κόσμο.

Στις 31 Ιανουαρίου 2023 ο Έλληνας Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Κώστας Σκρέκας, και ο Υφυπουργός Περιβάλλοντος, Γιώργος Αμυράς, συναντήθηκαν με την Υπουργό Τουρισμού και Περιβάλλοντος της Αλβανίας, Mirela Kumbaro και συμφώνησαν τη σύγκληση κοινής ομάδας εργασίας για τη δημιουργία ενός νέου διασυνοριακού πάρκου «Αώου – Vjosa», μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας, στα πρότυπα του Πάρκου Πρεσπών, με στόχο την άμεση προστασία της βιοποικιλότητας του ποταμού.

Στις 17 Φεβρουαρίου του 2023 ο Υφυπουργός Περιβάλλοντος Γιώργος Αμυράς δήλωσε σε ανοιχτή εκδήλωση στην Κόνιτσα: «Ο Αώος: υπέροχο ποτάμι 270 χλμ το μήκος του, τα 70 χλμ έχουμε την ευθύνη και την τιμή να τα φιλοξενούμε εμείς. Είναι το τελευταίο και μοναδικό ποτάμι της Ευρώπης ελεύθερης ροής, άγριο ποτάμι. Όπου και να πάω στο εξωτερικό σας μιλάω ειλικρινά μου μιλάνε για τον Αώο ποταμό. Σε μία από τις διεθνείς μας παρουσίες στο Μόντρεαλ του Καναδά, είχαμε συσκέψεις και συναντήσεις με την Αλβανίδα Υπουργό Περιβάλλοντος και Τουρισμού κα Mirela Kumbaro και βάλαμε κάτω τις ράγες για να συνεργαστούμε τα δύο κράτη. Ένα ποτάμι έχουμε που έχει στρέψει την προσοχή όλης της Ευρώπης επάνω του και γιατί να μην το αξιοποιήσουμε προς όφελος των τοπικών κοινοτήτων και προς όφελος της ενδυνάμωσης των σχέσεων των δύο λαών. Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης παρουσία του Ράμα στη Δερβιτσάνη Αλβανίας ανακοίνωσε την πρόθεση των δύο χωρών να πάμε σε διασυνοριακό πάρκο. Ένα από τα ενδιαμέσα βήματα είναι βεβαίως η προστασία του τελευταίου μικρού κομματιού του Αώου που δεν έχει θεσμική προστασία και το αποφασίσαμε, λοιπόν, με εντολή του Πρωθυπουργού και το προχωράμε για Προστατευόμενο Φυσικό Σχηματισμό».

Στις 15 Μαρτίου 2023 η Αλβανική Κυβέρνηση χαρακτήρισε 409 χλμ του ποταμού στην Αλβανική επικράτεια Εθνικό Πάρκο βάσει της Κατηγορίας II της IUCN. Τόσο ο Πρωθυπουργός της Αλβανίας Έντι Ράμα όσο και η Υπουργός Περιβάλλοντος και Τουρισμού της Αλβανίας Mirela Kumbaro ανακοίνωσαν την ίδια μέρα στο Τεπελένι, εκ νέου, την πρόθεση και της Ελλάδας να ενωθούν οι δύο προστατευόμενες περιοχές και να δημιουργηθεί το πρώτο Διασυνοριακό Πάρκο Άγριου Ποταμού στην Ευρώπη, ελεύθερου από φράγματα και κάθε είδους εμπόδια.

Τον Ιούλιο του 2023 πραγματοποιήθηκε στα Ιωάννινα η 1η διασυνοριακή συνάντηση των Διευθύνσεων Υδάτων των Περιφερειών και Δήμων της ΛΑΠ Αώου Ελλάδας και Αλβανίας υπό το συντονισμό των περιβαλλοντικών οργανώσεων EcoAlbania & MedINA, με σκοπό τη δημιουργία ενός κοινού διαχειριστικού σχεδίου για τον Αώο / Vjosa. Η 2η συνάντηση έλαβε χώρα το Νοέμβριο του 2023 στον Αυλώνα της Αλβανίας με ενεργό συμμετοχή του MedINA, ενώ η 3η συνάντηση ανταλλαγής απόψεων αναμένεται να πραγματοποιηθεί εντός του 2024.

Το Νοέμβριο του 2023 το ΥΠΕΝ χαρακτήρισε το μέχρι πρότινος απροστάτευτο τμήμα της ΛΑΠ Αώου ως Προστατευόμενο Φυσικό Σχηματισμό και Προστατευόμενο Τοπίο, με την υπ’αρίθμ. ΥΠΕΝ/ΔΔ ΦΠΒ/115155/3787 απόφαση του Γενικού Διευθυντή Περιβαλλοντικής Πολιτικής του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΦΕΚ 6679/27-11-2023). Αναμένεται απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας με την οποία θα τεθούν όροι και περιορισμοί στις δραστηριότητες που ασκούνται εντός της προστατευόμενης περιοχής.

Το εν λόγω προσχέδιο ΣΔΛΑΠ δεν φαίνεται να έχει λάβει υπόψη τα ως άνω στοιχεία και πολιτικές δεσμεύσεις και εξελίξεις σε Ελλάδα και Αλβανία, αφού μία συνολική προσέγγιση για την ορθή διαχείριση της ΛΑΠ Αώου απουσιάζει από το επίκεντρο της ανάλυσης και των προτάσεών του. Ως εκ τούτου, ζητούμε να εξετάσετε εκ νέου τα στοιχεία και τις διαθέσιμες βιβλιογραφικές πηγές καθώς και την πρόταση της διεθνούς συμμαχίας μας για ενίσχυση του πλαισίου προστασίας της ΛΑΠ Αώου, μέσω της επέκτασης του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου έως τα σύνορα Ελλάδας – Αλβανίας, ώστε ο Αώος, ο Βοϊδομάτης, ο Σαραντάπορος, οι παραπόταμοι και τα ρέματα αυτών να προστατευθούν επαρκώς σε εθνικό επίπεδο και να παραμείνουν για πάντα ελεύθεροι. Μόνον έτσι θα τεθούν γερές βάσεις για τη δημιουργία του Πρώτου Διασυνοριακού Εθνικού Πάρκου Άγριου Ποταμού στην Ευρώπη.

Με αφορμή το κείμενο “Χαρακτηρισμός και αξιολόγηση/ταξινόμηση
της κατάστασης των υπόγειων υδατικών συστημάτων” και συγκεκριμένα των νησιων του Αιγαίου

Ως αντικείμενο του κειμένου ορίζεται μεταξύ αλλων ο “προσδιορισμό(ς) της ποιοτικής -χημικής και ποσοτικής κατάστασης των Υπόγειων Υδατικών Συστημάτων” και παρακάτω “αξιολόγηση της χημικής κατάστασης ενός συστήματος υπόγειων υδάτων”

Συνοπτικά τη μεθοδολογία της μελέτης (όπως αυτη περιγραφεται στο κείμενο ενότητες 2.3, 2.4), λεει πως για κάθε υπόγειο υδατικό συστημα εχουμε μετρησεις σε διαφορα σημεία ελεγχου, διαφορων παραμετρων (αλατότητα, Cl ..) σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Εφόσον η μέση τιμη έστω και μιας εκ των παραμέτρων αυτών σε κάποιο σημειο είναι πάνω απο τα αποδεκτά όρια (ανώτερη αποδεκτή τιμή, ΑΑΤ), τότε το σημείο χαρακτηρίζεται κακό. Εφόσον πανω από το 20% των σημείων ενός συστήματος ειναι κακά τότε και η κατασταση ολοκληρου του συστηματος χαρακτηρίζεται ως κακή.

Από τα αποτελεσματα της αναλυσης βλέπουμε πως σε παρα πολλές περιπτώσεις πανω από 20% των σημείων ενος συστηματος είναι κακά (κυριως λόγω αυξημένης συγκεντρωσης Cl) παρ’ όλα αυτά το συστημα χαρακτηρίζεται ως καλής κατάστασης. Αυτό έρχεται σε αντιθεση με τον τρόπο αξιολόγησης που ορίζεται στο ίδιο το κείμενο, και βασίζεται στο σκεπτικό πως οι μέσες ετήσιες απολήψεις (άντληση) είναι σημαντικά χαμηλότερη από την μέση ετήσια κατείσδυση (αναπλήρωση) των υδάτων στο εκάστοτε συστημα και αρα η αυξημένη συγκεντρωση χλωριουχων αποδιδεται σε φυσικά αιτια (πολλές φορες σε “αερομεταφερόμενα άλατα” που όπως σημειώνουν είναι “φαινόμενο που λαμβάνει χώρα στις νησιωτικές περιοχές”) και άρα δεν ανταποκρίνεται σε πραγματική ρυπανση ή υποβάθμιση του συστηματος.

Αποδίδοντας τις προβληματικές τιμές σε φυσικά αίτια οι μελετητες προχωρούν στο να αναπροσαρμόσουν (προς τα πάνω) τα αποδεκτά όρια για τη συγκεκριμένη παράμετρο. Ο τρόπος με τον οποίον υπολογίζουν τα νεα όρια είναι χρησιμοποιώντας τις ίδιες τιμες που υποτίθεται θα χρησιμοποιούσαν για να αξιολογήσουν τα ΥΥΣ (δεδομένα 2018 – 2020). Και μαλιστα το κάνουν χρησιμοποιοντας τις υψηλότερες τιμές των παραμέτρων αυτων (90ο εκατοστημόριο όπως περιγραφεται στη μεθοδολογία της μελέτης). Αυτό φυσικά έχει σαν αποτελεσμα οι περισσότερες τιμές να συμμορφώνονται τελικά με τα νεα όρια και έτσι η κατασταση του συστηματος να χαρακτηρίζεται ως καλή.

Από τα παραπάνω προκύπτουν απορίες

— Πως γίνεται να χρησιμοποιούνται τα ίδια δεδομένα τόσο για την αξιολογηση ενός συστήματος όσο και για τη δημιουργία των ορίων με βάση τα οποία θα αξιολογηθεί; Η μελέτη έχει ως στόχο την αξιολογηση των συστημάτων ή την εξαγωγή των αποδεκτών ορίων;

— Γιατί για τον καθορισμό των νεων αποδεκτων ορίων (ΑΑΤ) χρησιμοποιούνται αποκλειστικά δεδομένα της περιοδου 2018-2020 και όχι παλαιότερα ‘ή πιο πρόσφατα, δεδομένου πως η μελέτη ολοκληρώθηκε το 2023; Μεσα στη μελέτη αναφερεται πως παλαιότερα δεδομενα είναι διαθέσιμα.

— Δεδομένης της έντονης εποχικότητας της τουριστικής βιομηχανίας και αντιστοίχως της αναγκης για νερό, δε θα ήταν σημαντικό να υπάρξει μελέτη της εποχικότητας των παραμέτρων ωστε να είναι σαφες το κατα πόσον η αυξημένη αλατότητα και συγκεντρωση χλωριούχων επηρεαζεται από πιθανή υπεράντληση ή μπορεί πραγματι να αποδοθεί σε φυσικά αιτια και τιμές υποβάθρου;