Η υποχρέωση προς πρόληψη της υποβάθμισης κατά το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, σημείο i, της οδηγίας 2000/60 δεν περιορίζεται στον καθορισμό, υπό μορφή προγραμματικής εξαγγελίας, απλών στόχων διαχειριστικού σχεδιασμού, αλλά παράγει δεσμευτικά αποτελέσματα όχι μόνον όσον αφορά τα ΣΔΛΑΠ, αλλά και συγκεκριμένα έργα. Συνακόλουθα, ένα κράτος-μέλος έχει την υποχρέωση να αρνείται την έγκριση έργου όταν το έργο αυτό δύναται, ως από τη φύση του, να υποβαθμίσει την κατάσταση του οικείου υδατικού συστήματος ή να διακυβεύσει την επίτευξη καλής κατάστασης των συστημάτων επιφανειακών υδάτων, υπό την επιφύλαξη εφαρμογής παρέκκλισης. Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια αδειοδότησης ενός έργου και επομένως πριν από τη λήψη της σχετικής απόφασης, η αρμόδια εθνική αρχή οφείλει αφενός να εξετάσει αν πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 4 παρ.7 ΟΠΥ και αφετέρου να θέσει στη διάθεση του κοινού έγγραφα σχετικά με τις επιπτώσεις του έργου επί των υδάτων και την τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν ιδίως, από το άρθρο 4 ΟΠΥ, διαφορετικά η άδεια του έργου δεν είναι σύννομη. Η διάταξη του άρθρου 4 ΟΠΥ δεν επιτρέπει ο έλεγχος αυτός να διενεργείται μόνον εκ των υστέρων [1]. Μεταξύ άλλων, και τα έργα διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή πρέπει να πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζονται στο άρθρο 4 παράγραφος 7 της ΟΠΥ για νέες τροποποιήσεις στα υδατικά συστήματα [2].
Στην προκειμένη περίπτωση στο ΣΔΛΑΠ της περιφέρειας Αττικής (2014), στην πρώτη θεώρησή του (2017) και ήδη στην ήδη υπό διαβούλευση δεύτερη αναθεώρησή του (2023) και τα τρία υδατικά συστήματα του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας [Ρέμα Ραφήνας 1 (Κάτω Ρους Μεγάλου Ρέματος – ΕL0626R000100010N), Ρέμα Ραφήνας 2 (Άνω Ρους Μεγάλου Ρέματος – ΕL0626R000100012N) και Ρέμα Ραφήνας 3 (Βαλανάρης – ΕL0626R000100011N)] ταξινομούνται ως φυσικά υδατικά συστήματα.
Στην περιγραφή του έργου διευθέτησης/οριοθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας περιλαμβάνονται εργασίες, όπως εκτεταμένες εκσκαφές συνολικού όγκου 1.303.000 m3, χωματουργικά έργα, εγκατάσταση συρματοκιβωτίων, oρθογωνικές διατομές με σκυρόδεμα και τοίχους αντιστήριξης ή πασσαλοστοιχίες, ευθυτενής χάραξη αντί των μαιανδρισμών της φυσικής κοίτης (στο ρέμα Βαλανάρη), κατασκευή λεκάνης συγκράτησης φερτών όγκου ~30.000m3, διάνοιξη οδών πρόσβασης κλπ. καθώς και σε Β΄ φάση κατασκευή ενός φράγματος ανάσχεσης πλημμυρών (με οχετό ενός ανοίγματος στη βάση του φράγματος), για το οποίο θα απαιτηθούν υλικά εκσκαφών είναι 173.000 m3 περίπου. Είναι προφανές ότι οι εργασίες αυτές θα υποβαθμίσουν τα ποτάμια υδατικά συστήματα, μετατρέποντάς τα από φυσικά συστήματα σε «Ιδιαιτέρως τροποποιημένα υδατικά συστήματα» (ΙΤΥΣ). Πράγματι, στην ήδη υπό διαβούλευση 2η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ (σελ.97) γίνεται για πρώτη φορά ρητή επισήμανση της ανάγκης επανεξέτασης των τριών Υδατικών Συστημάτων του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας [Ρέμα Ραφήνας 1, Ρέμα Ραφήνας 2 και Ρέμα Ραφήνας 3 (καθώς και αυτού του Ερασίνου) από φυσικά υδατικά συστήματα σε «Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα Υδατικά Συστήματα» (ΙΤΥΣ) στην επόμενη αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ μετά την ολοκλήρωση των αντίστοιχων έργων διευθέτησης [3].
Εξάλλου, στην 1η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ τρία υδατικά σώματα του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας ταξινομούνται ως προς την οικολογική τους κατάσταση ως «μέτρια», ως προς τη χημική τους κατάσταση το Ρέμα Ραφήνας 1 ως «άγνωστη» και το Ρέμα Ραφήνας 2 και Ρέμα Ραφήνας 3 ως «καλή» και ως προς τη συνολική τους κατάσταση το Ρέμα Ραφήνας 1 ως «άγνωστη» και το Ρέμα Ραφήνας 2 και το Ρέμα Ραφήνας 3 ως «μέτρια». Εξάλλου, στην υπό διαβούλευση 2η Αναθεώρηση (σελ. 133, Πίνακας 5-6) παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στοιχεία για τα Υδατικά Συστήματα που δέχονται υδρομορφολογικές πιέσεις από τεχνικά έργα στην περιοχή μελέτης, και ταξινομείται η Σημασία Υδρομορφολογικών Πιέσεων στο Ρέμα Ραφήνας 1 ως «Μέτρια», στο Ρέμα Ραφήνας 2 ως «Mέτρια» και στο Ρέμα Ραφήνας 3 ως «Ανεκτή» και η Ένταση πίεσης στο Ρέμα Ραφήνας 1 ως «Μεσαία», στο Ρέμα Ραφήνας 2 ως «Μεσαία» και στο Ρέμα Ραφήνας 3 ως «Χαμηλή». Τέλος στην ίδια Αναθεώρηση (σελ. 153 Πίνακας 5-16) ως προς την Εκτίμηση Κινδύνου και τα 3 υδατικά σώματα ταξινομούνται: «Σε κίνδυνο» (AR), ως προς την οικολογική κατάσταση ταξινομούνται το Ρέμα Ραφήνας 1 σε «Μέτρια», το Ρέμα Ραφήνας 2 σε «Κακή» και το Ρέμα Ραφήνας 3 σε «Mέτρια», και τέλος, ως προς την Αναθεωρημένη Επίτευξη Στόχων ταξινομούνται και τα 3 υδατικά συστήματα «Σε κίνδυνο» (AR).
Παρά το ότι πρόκειται για υποβάθμιση, το έργο διευθέτησης-οριοθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας δεν υποβλήθηκε εκ των προτέρων (ex ante) σε έλεγχο για τις επιπτώσεις του στα υδρομορφολογικά στοιχεία των εν λόγω τριών υδατικών συστημάτων και δεν ελέγχθηκαν/εκτιμήθηκαν οι προβλεπόμενες εργασίες για να διαπιστωθεί αν είναι αναγκαίο να χορηγηθεί εξαίρεση κατ’ άρθρο 4 παρ.7 ΟΠΥ και, εφόσον, διαπιστωθεί κάτι τέτοιο, να καταγραφεί η εξαίρεση στο επόμενο ΣΔΛΑΠ. Kαμία τέτοια αναφορά για τη διενέργεια τέτοιου ελέγχου/εκτίμησης για τη χορήγηση εξαίρεσης κατ’ άρ. 4 παρ.7 ΟΠΥ δεν γίνεται στη ΜΠΕ και την ΑΕΠΟ του έργου [4] αλλά ούτε και στο ΣΔΛΑΠ της περιφέρειας Αττικής (2014), την 1η Αναθεώρησή του (2017) και την -ήδη υπό διαβούλευση- 2η Αναθεώρησή του (2023), η οποία μάλιστα ρητά αναφέρει στη σελ. 243 ότι από 1.1.2018 μέχρι σήμερα, δηλαδή μεταξύ 1ης και 2ης Αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ της Περιφέρειας Αττικής, δεν έχει εκδοθεί καμία απόφαση υπαγωγής στο άρθρο 4.7 ΟΠΥ στο πλαίσιο περιβαλλοντικής αδειοδότησης σύμφωνα με τα στοιχεία της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής. Σημειώνεται ότι στην περιβαλλοντική τεκμηρίωση του έργου παρά τις σχετικές απαιτήσεις του άρθρου 4 παρ.7 ΟΠΥ δεν εξετάστηκαν στρατηγικές εναλλακτικές λύσεις, δηλ. άλλα έργα που μπορούσαν να επιτύχουν τον ίδιο στόχο αντιπλημμυρικής προστασίας με άλλα μέσα, που θα μπορούσαν να επιλεγούν αντί των γκρίζων υποδομών (τσιμέντο, συρματοκιβώτια, φράγμα), όπως οι λύσεις βασισμένες στη φύση (NbS).
Εξάλλου, για πρώτη φορά στην υπό διαβούλευση 2η Αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ της Περιφέρειας Αττικής για τα υδατικά σώματα Ρέμα Ραφήνας 1 και Ρέμα Ραφήνας 2 γίνεται επίκληση της εξαίρεσης από την επίτευξη καλής κατάστασης κατ’ άρθρο 4 παρ.4 ΟΠΥ («παράταση προθεσμίας για σταδιακή επίτευξη των στόχων») όσον αφορά την οικολογική κατάσταση, λόγω «Φυσικών συνθηκών» και με επεξήγηση: «Χρόνος οικολογικής αποκατάστασης (Αποκατάσταση χλωρίδας και πανίδας)» με χρονικό ορίζοντα επίτευξης του Στόχου το διάστημα 2022-2027 [5]. Για την εφαρμογή του άρθρου 4 παρ.4 ΟΠΥ τα απαιτούμενα μέτρα για την επίτευξη της καλής κατάστασης πρέπει να έχουν εφαρμοστεί μέχρι το 2027, αλλά η αποκατάσταση του υδατικού συστήματος αναμένεται να διαρκέσει περισσότερο μέχρι την επίτευξη της καλής κατάστασης. Στην ίδια ως άνω 2η Αναθεώρηση για το υδατικό σώμα Ρέμα Ραφήνας 3 γίνεται επίκληση της εξαίρεσης από την επίτευξη καλής κατάστασης του άρθρου 4 παρ.5 ΟΠΥ όσον αφορά την οικολογική κατάσταση, λόγω «τεχνικής ανεφικτότητας» και με επεξήγηση: «Πρακτικοί περιορισμοί τεχνικής φύσης εμποδίζουν την βραχυπρόθεσμη ολοκλήρωση του μέτρου (για την επίλυση του προβλήματος απαιτείται περισσότερος χρόνος από αυτόν που διατίθεται)» και χρονικό ορίζοντα επίτευξης του Στόχου μετά το 2027.[6] Η αιτιολόγηση και των δύο εξαιρέσεων είναι εντελώς γενική και αδιαφανής, ιδίως δε η επίκληση του άρθρου 4 παρ.5 δεν αιτιολογεί ειδικά και εμπεριστατωμένα σε τι συνίστανται οι λόγοι τεχνικής ανεφικτότητας.[7] Πλην όμως στην προκειμένη περίπτωση, τα άρθρα 4.4 και 4.5 ΟΠΥ δεν έχουν εφαρμογή δεδομένου ότι πρόκειται για νέες τροποποιήσεις των φυσικών χαρακτηριστικών του συστήματος επιφανειακών υδάτων, που οδηγούν σε υποβάθμιση της οικολογικής του κατάστασης, χωρίς να έχει εγκριθεί εξαίρεση κατ’ άρθρο 4 παρ. 7 ΟΠΥ.
Ανεξαρτήτως αυτού, η επίκληση των εξαιρέσεων των άρθρων 4.4 και 4.5 ΟΠΥ αποτελεί για πρώτη φορά δημόσια αναγνώριση των σοβαρών επιπτώσεων που θα έχει η υλοποίηση του έργου διευθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας στην οικολογική κατάσταση του υδατικού συστήματος και ειδικότερα στην χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής.
Το άρθρο 9 παρ.1 της Οδηγίας 2007/60 για τις πλημμύρες ορίζει ότι τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για να συντονίσουν την εφαρμογή της οδηγίας για τις Πλημμύρες και της ΟΠΥ, με εστίαση στις δυνατότητες για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, ανταλλαγή πληροφοριών και για την επίτευξη κοινών συνεργειών και κοινού οφέλους που αφορούν τους περιβαλλοντικούς στόχους που καθορίζονται στο άρθρο 4 ΟΠΥ.[8] Ο συνολικός και συντονισμένος σχεδιασμός των μέτρων, που λαμβάνονται υπό τις δύο αυτές Οδηγίες, μπορεί να οδηγήσει σε λύσεις που εξυπηρετούν τους σκοπούς και των δύο Οδηγιών και, μεταξύ άλλων, είναι κρίσιμος και λόγω της κλιματικής αλλαγής, που αναμένεται να αυξήσει τον πλημμυρικό κίνδυνο τις επόμενες δεκαετίες. Παρότι οι πλημμύρες δεν μπορούν να αποτραπούν, η αποκατάσταση των ποταμών σε πιο φυσική μορφή και η λήψη αειφόρων μέτρων σε επίπεδο λεκάνης απορροής μπορούν να μειώσουν σημαντικά τη συχνότητα και τις ζημιές που προκαλούν οι πλημμύρες. Μια ολιστική προσέγγιση είναι σημαντική επίσης όσον αφορά τη διαχείριση της ξηρασίας δεδομένου ότι ορισμένα αειφόρα μέτρα διαχείρισης πλημμυρών έχουν επίσης θετική επιρροή στον κίνδυνο αυτόν. Τα Φυσικά Μέτρα Κατακράτησης του Νερού, ως Λύσεις βασισμένες στη Φύση (NbS), εξυπηρετούν τους σκοπούς και των δύο Οδηγιών (για τις πλημμύρες και τα ύδατα) και προωθούν τις συνέργειες κατά την εφαρμογή τους, υποστηρίζοντας τον συντονισμό μεταξύ των ΣΔΛΑΠ και των Σχεδίων Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ). Άλλωστε, σύμφωνα με το άρθρο 7 παρ.3 της Οδηγίας για τις Πλημμύρες, τα ΣΔΚΠ πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους φυσικά μέτρα κατακράτησης του νερού, όπως είναι η διατήρηση/αποκατάσταση των φυσικών πλημμυροπεδιάδων, οι πρακτικές αειφόρων χρήσεων γης, η απόδοση περισσότερου χώρου στα ποτάμια κ.α.
Στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση, κατά παράβαση του άρθρου 9 παρ.1 της Οδηγίας 2007/60 για τις πλημμύρες, το έργο διευθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας διακυβεύει τον στόχο του άρθρου 4 ΟΠΥ για την πρόληψη της υποβάθμισης των επιφανειακών υδάτων δεδομένου ότι κατά τα προαναφερθέντα επηρεάζει δραστικά την υδρομορφολογική κατάσταση των τριών υδατικών συστημάτων υποβαθμίζοντας την οικολογική τους κατάσταση χωρίς να έχει χορηγηθεί εξαίρεση του άρθρου 4 παρ.7 ΟΠΥ και χωρίς να αναφέρεται τέτοια εξαίρεση ούτε στο ισχύον ΣΔΛΑΠ (2017) και την υπό διαβούλευση 2η Αναθεώρησή του (2023), ούτε στο ισχύον Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ) (2018).
Σύμφωνα με το άρθρο 14 της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ, η πιθανή επίδραση της κλιματικής αλλαγής στη συχνότητα επέλευσης φαινομένων πλημμύρας λαμβάνεται υπόψη στην επανεξέταση των χαρτών επικινδυνότητας και κινδύνου πλημμύρας και των Σχεδίων Διαχείρισης των Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ) κατά τον 2ο κύκλο εφαρμογής της Οδηγίας. Η γενική κατευθυντήρια αρχή της Ε.Ε. είναι η προσαρμογή της διαχείρισης των κινδύνων πλημμύρας στις πιθανές κλιματικές αλλαγές. Στις κατευθυντήριες αρχές του σχετικού Εγγράφου Καθοδήγησης Νο 24 της Ε.Ε. «Διαχείριση Λεκάνης Απορροής Ποταμών σε Μεταβαλλόμενο Κλίμα» προτείνεται η επιλογή μέτρων που είναι εύρωστα στην αβεβαιότητα της κλιματικής αλλαγής. Ειδικότερα, μεταξύ των 19 κατευθυντήριων αρχών και συνοδών προτεινόμενων δράσεων περιλαμβάνεται όσον αφορά τη διασύνδεση με την ΟΠΥ 200/60/ΕΚ η κατευθυντήρια αρχή υπ’ αρ. 17 «Ιδιαίτερη προσοχή στις απαιτήσεις του άρθρου 4.7 της ΟΠΥ κατά την εκπόνηση μέτρων αντιπλημμυρικής προστασίας» και ως προτεινόμενη συνοδός δράση η «ενσωμάτωση της εμπειρίας σχετικά με … τις μη δομικές επεμβάσεις κατά τη διερεύνηση των «καλύτερων περιβαλλοντικών επιλογών» σύμφωνα με το άρθρο 4.7 της ΟΠΥ». Το έργο διευθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας ανήκει στην κατηγορία «Τεχνικά Έργα Αντιπλημμυρικής Προστασίας» με κωδικό EL_06_33_12, που δεν συμπεριλαμβάνονται μεταξύ των έργων, που εναρμονίζονται με τις κατευθυντήριες αρχές του Εγγράφου Καθοδήγησης Νο. 24.
Τουναντίον, κινείται στον αντίποδα των κατευθυντήριων αυτών αρχών για την αντιπλημμυρική προστασία, καθώς και της Στρατηγικής της Ε.Ε. για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, που έχει στόχο την αποκατάσταση της ελεύθερης ροής σε τουλάχιστον 25.000 km ποταμών της Ε.Ε. με την άρση των φραγμάτων και την αποκατάσταση των πλημμυρικών πεδίων, δηλαδή την αφαίρεση των εμποδίων τόσο στη διαμήκη όσο και στην πλευρική συνδεσιμότητα των ποταμών αλλά και του υπό ψήφιση Κανονισμού (Νόμου) της Ε.Ε. για την Αποκατάσταση της Φύσης, που στο άρθρο 7 παρ.2 ορίζει ότι: «Τα κράτη μέλη απομακρύνουν τους φραγμούς στη διαμήκη και πλευρική συνδεσιμότητα των επιφανειακών υδάτων».
Στο αδελφό έργο του ρέματος Ερασίνου-Βραυρώνας, που εντάσσεται στο ίδιο χρηματοδοτικό πακέτο αντιπλημμυρικής προστασίας και εφαρμόζει αντίστοιχες γκρίζες υποδομές, ο Μηχανισμός Καταγγελιών της δανείστριας Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων διαπίστωσε την ευθεία αντίθεση του έργου στα επιστημονικά δεδομένα και το ενωσιακό περιβαλλοντικό δίκαιο, και ιδίως της ΟΠΥ (άρθρο 4.7) . Για το λόγο αυτό ζητήθηκε να μην χρησιμοποιηθούν από τις Ελληνικές Αρχές κονδύλια της ΕΤΕπ έως ότου το έργο επανασχεδιαστεί σε πλήρη συμμόρφωση με το ενωσιακό περιβαλλοντικό δίκαιο [11].
[1] ΔΕΕ, απόφ. 28.5.2020, C-535/18, Land Nordrhein-Westfalen, σκ. 50.
[2] Το έγγραφο καθοδήγησης CIS αριθ. 24 για τη διαχείριση λεκάνης απορροής ποταμού σε ένα μεταβαλλόμενο κλίμα επισημαίνει ότι “η εφαρμογή ειδικών μέτρων προσαρμογής, για παράδειγμα έργα υποδομής (όπως για τη διαχείριση κινδύνων πλημμύρας), ενδέχεται να επικαλείται συχνότερα εξαιρέσεις σύμφωνα με το άρθρο 4 παράγραφος 7 της ΟΠΥ» και ότι “ορισμένα μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή μπορεί να είναι αντιπαραγωγικά στους στόχους της ΟΠY… Τα μέτρα αυτά πρέπει να πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζονται στο άρθρο 4 παράγραφος 7 της ΟΠΥ για νέες τροποποιήσεις”.
[3] «Επιπλέον, κατά τον αρχικό προσδιορισμό ΙΤΥΣ, εξετάστηκαν το ρέμα Ραφήνας και Ερασίνου λόγω των υπό κατασκευή σήμερα έργων διευθέτησης. Τελικά, τα ΥΣ χαρακτηρίστηκαν ως φυσικά ΥΣ θεωρώντας ότι τα έργα διευθέτησης για λόγους αντιπλημμυρικής προστασίας, τα οποία βρίσκονται υπό κατασκευή και τα οποία αναμένεται να έχουν ολοκληρωθεί έως το 2027 θα έχουν κατασκευαστεί και θα λειτουργούν σύμφωνα με τους όρους της ΑΕΠΟ. Προτείνεται ωστόσο να επανεξεταστούν τα εν λόγω ΥΣ στον επόμενο διαχειριστικό κύκλο».
[4] Κανονικά, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία και πρακτική, το αποτέλεσμα της υπαγωγής ή μη του σχετικού υδατικού συστήματος στο άρθρο 4.7 ΟΠΥ καταγράφεται υποχρεωτικά στην ΑΕΠΟ του έργου και η σχετική απόφαση διαβιβάζεται από την αρχή περιβαλλοντικής αδειοδότησης τόσο στην αρμόδια Διεύθυνση Υδάτων όσο και στη Γενική Διεύθυνση Υδάτων για να περιληφθεί στην Αναθεώρηση του οικείου ΣΔΛΑΠ (βλ. σελ. 242 2ης Αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ).
[5] Βλ. υπό διαβούλευση 2η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ Περιφέρειας Αττικής σελ. 224, Πίνακας 8-5 «Επιφανειακά ΥΣ στο ΥΔ EL06 στα οποία εφαρμόζεται εξαίρεση 4.4 από την επίτευξη καλής κατάστασης».
[6] Βλ. υπό διαβούλευση 2η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ Περιφέρειας Αττικής σελ. 238, Πίνακας 8-8 «Επιφανειακά ΥΣ στο Υδατικό Διαμέρισμα EL06 στα οποία εφαρμόζεται εξαίρεση 4.5 από την επίτευξη καλής κατάστασης/καλού δυναμικού σύμφωνα με την Οδηγία και επεξήγηση της εξαίρεσης».
[7] Γίνεται δεκτό ότι οι προϋποθέσεις για την καθιέρωση λιγότερο αυστηρών περιβαλλοντικών στόχων κατ’ άρθρο 4 ποαρ.5 ΟΠΥ απαιτούν περισσότερες πληροφορίες και σε βάθος αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων σε σχέση με αυτές για την παράταση προθεσμίας για σταδιακή επίτευξη των στόχων κατ’ άρθρο 4 παρ.4 ΟΠΥ, δηλαδή η εφαρμογή του άρθρου 4 παρ.5 ΟΠΥ πρέπει να βασίζεται σε μία ιδιαιτέρως εμπεριστατωμένη βάση τεκμηρίωσης.
[8] EU Commission (2014): Links between the Floods Directive (FD 2007/60/EC and Water Framework Directive (WFD 2000/60/EC).
[9] ICPDR (2015): Flood Risk Management Plan for the Danube River Basin District., https://www.icpdr.org/main/sites/default/files/nodes/documents/1stdfrmp-final.pdf
[10] Βλ. Κατάρτιση Σχεδίου Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας των Λεκανών Απορροής
Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής – Στάδιο ΙΙ – 1η Φάση, Παραδοτέο 14: Έκθεση Επίδρασης Κλιματικής Αλλαγής στην Αξιολόγηση και Διαχείριση του Κινδύνου Πλημμύρας, Πίνακας 5-1.
[11] https://www.eib.org/en/about/accountability/complaints/cases/flood-protection-measures-sg-e-2021-12
Κοινός σχολιασμός προσχεδίων 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ ΥΔ Θεσσαλίας και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας
Οι συνυπογράφουσες περιβαλλοντικές οργανώσεις υποβάλλουν με το παρόν κοινά σχόλια στο πλαίσιο της διαδικασίας δημόσιας διαβούλευσης που φιλοξενείται στην ειδική ιστοσελίδα http://wfdver.ypeka.gr/el/consultation-gr/2revision-consultation-gr/ για τη 2η αναθεώρηση των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών των Υδατικών Διαμερισμάτων Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (EL04) και Θεσσαλίας (EL08), κατά το σκέλος που τα προσχέδια ΣΔΛΑΠ επιχειρούν να επαναφέρουν το έργο της μερικής εκτροπής του ποταμού Αχελώου από το ένα υδατικό διαμέρισμα στο άλλο.
Με το παρόν, διατυπώνουν για άλλη μία φορά την πάγια θέση τους ότι το φαραωνικό σχέδιο της εκτροπής είναι απαρχαιωμένο και δεν συνάδει με τους όρους της βιώσιμης ανάπτυξης, όπως δέχθηκε και η Ολομέλεια του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου με την απόφαση υπ’ αριθμ. 26/2014. Επιπρόσθετα, τέτοια έργα εναντιώνονται και υπονομεύουν την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της οδηγίας πλαίσιο για τα ύδατα 2000/60/ΕΚ (εφεξής ΟΠΥ), τους στόχους διατήρησης και εν γένει την αποτελεσματική εφαρμογή της οδηγίας για τους οικοτόπους (92/43/ΕΟΚ), τους στόχους προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και προστασίας της βιοποικιλότητας που εντάσσονται στο πλαίσιο του υπό διαμόρφωση Κανονισμού για την αποκατάσταση της φύσης, ως μέρος της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα έως το 2030.
Υπενθυμίζεται ότι η ΟΠΥ απαιτεί από τα κράτη μέλη να προστατεύουν, να βελτιώνουν και να αποκαθιστούν όλα τα υδατικά συστήματα με σκοπό την επίτευξη καλής κατάστασης, ή καλού δυναμικού, έως το 2015, με περιορισμένες δυνατότητες παράτασης της εν λόγω προθεσμίας έως το 2027. Στο πλαίσιο δε της διαδικασίας ελέγχου της καταλληλότητας της ΟΠΥ (Fitness check, 2019) εκτιμήθηκε ότι η πρόοδος των κρατών μελών ως προς την επίτευξη της καλής κατάστασης των υδάτων θα είναι αργή αλλά σταθερή[1], και καταλυτικός θα είναι ο ρόλος που θα διαδραματίσουν τα προγράμματα μέτρων του επόμενου κύκλου ως προς την επίτευξη των στόχων αυτών έως το 2027.
Κι ενώ είναι επιτακτική η λήψη και εφαρμογή φιλόδοξων μέτρων, στη 2η αναθεώρηση των ΣΔΛΑΠ των ΥΔ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (EL04) και Θεσσαλίας (EL08), επαναφέρονται τα έργα της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Θεσσαλίας που θα έχουν πολύ σοβαρές επιπτώσεις σε σημαντικά και προστατευόμενα οικοσυστήματα, με αποτέλεσμα να διακινδυνεύεται η επίτευξη έως το 2027 των στόχων της καλής οικολογικής κατάστασης (και καλού οικολογικού δυναμικού) των επηρεαζόμενων από τα έργα υδάτινων σωμάτων. Συγκεκριμένα, ο αρχικός, από τη δεκαετία του 1980, σχεδιασμός των ως άνω έργων, έχει τροποποιηθεί πολλάκις, με τον περιορισμό της προβλεπόμενης ετήσιας εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Θεσσαλίας από τα 1.200 hm3 στα 600 hm3 νερού, και την περαιτέρω μείωση της εκτρεπόμενης ποσότητας σε 250 hm³ στον πρώτο κύκλο ΣΔΛΑΠ το 2014. Οι τροποποιήσεις αυτές ουδέποτε έχουν τεκμηριωθεί επαρκώς και είναι άγνωστο αν τελικά με τις μειώσεις εξυπηρετούνται οι προβλεπόμενοι στόχοι.
Το κείμενο της 1ης αναθεώρησης (δεύτερος κύκλος) του ΣΔΛΑΠ του ΥΔ Θεσσαλίας προέβλεπε τρεις δέσμες μέτρων για την αντιμετώπιση του υδατικού ελλείμματος της Θεσσαλίας, υποκαθιστώντας έτσι το μέτρο WD08S400 “Ολοκλήρωση έργων μεταφοράς ποσότητας νερού 250 hm3 από τον Αχελώο στη ΛΑΠ Πηνειού”[2]. Μάλιστα, το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο έκρινε πρόσφατα ότι η ως άνω υποκατάσταση “[…] αφενός στοιχεί με τις προβλέψεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, σύμφωνα με τις διατάξεις της οποίας η διαχείριση των υδάτων πρέπει να γίνεται σε επίπεδο περιοχής λεκανών απορροής ποταμού, αφετέρου εγκρίθηκε κατόπιν τεχνικής – επιστημονικής αξιολόγησης στην οποία ελήφθησαν υπόψη περιβαλλοντικά, κοινωνικά, αναπτυξιακά και οικονομικά κριτήρια και αφού προηγήθηκε δημόσια διαβούλευση με τους ενδιαφερόμενους φορείς” (ΣτΕ Ε’ 2228/2020, σκέψη 20η).
Σήμερα, στο κείμενο της 2ης αναθεώρησης (κρίσιμος τρίτος κύκλος) των ΣΔΛΑΠ των ΥΔ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας και Θεσσαλίας, εισάγεται ξανά η εκτροπή ως αντικείμενο μελέτης, δίχως όμως να έχουν υλοποιηθεί τα προγράμματα μέτρων που είχαν θεσπιστεί για την υποκατάσταση της εκτροπής.
Σχετικά με τα προγράμματα μέτρων, η ΟΠΥ προβλέπει ότι “[…] καταρτίζονται το αργότερο εννέα έτη μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος της παρούσας οδηγίας και όλα τα μέτρα είναι έτοιμα προς εφαρμογή το αργότερο δώδεκα έτη μετά την ημερομηνία αυτή” (άρθρο 11 παρ. 7) και ότι “[…] αναθεωρούνται και, αν είναι ανάγκη, ενημερώνονται, το αργότερο δεκαπέντε έτη μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος της παρούσας οδηγίας και, στη συνέχεια, ανά εξαετία. Κάθε νέο ή αναθεωρημένο μέτρο που θεσπίζεται δυνάμει ενός ενημερωμένου προγράμματος, πρέπει να είναι έτοιμο προς εφαρμογή εντός τριών ετών από τη θέσπισή του” (άρθρο 11 παρ. 8)[3]. Ενώ, όμως, τα προγράμματα μέτρων είναι υποχρεωτικά εφαρμόσιμα εντός τριών ετών από τη θέσπισή τους, έως το 2020 η χώρα μας δεν είχε αποστείλει καθόλου στοιχεία στην ΕΕ σχετικά με την πρόοδο εφαρμογής τους, σε σχέση με τις προβλέψεις στα κείμενα της 1ης αναθεώρησης των ΣΔΛΑΠ, τα οποία θεσπίστηκαν τον Δεκέμβριο του 2017[4].
Εντούτοις, στα προσχέδια της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, και δίχως να παρέχονται επαρκή στοιχεία σχετικά με την πρόοδο υλοποίησης των προγραμματισμένων προγραμμάτων μέτρων[5], επαναφέρονται τα έργα της μερικής εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού. Τα έργα αυτά υποτίθεται στοχεύουν στην κάλυψη του σημαντικού ποσοτικού υδατικού ελλείμματος της Θεσσαλίας, στην πραγματικότητα, όμως, προβάλλεται ως λύση στα προβλήματα κακοδιαχείρισης του νερού στον Θεσσαλικό κάμπο η μεταφορά νερού, δίχως τη λήψη και εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων για την αγροτική δραστηριότητα. Για τον υπολογισμό αυτόν δεν έχει αποτιμηθεί αξιόπιστα ο περιορισμός στη χρήση νερού που μπορεί να επιτευχθεί με μέτρα κατάρτισης, εκπαίδευσης των γεωργών καθώς και μέτρα εφαρμογής γεωργίας ακριβείας (τα οποία αποτελούν επίσης συνεχιζόμενα συμπληρωματικά έργα του προσχεδίου της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι προτάσεις για την τοπική αντιμετώπιση των υδατικών ελλείψεων στη Θεσσαλία έχουν κατατεθεί από τη δεκαετία του 2000 και συστηματικά αγνοούνται. Η προσέγγιση αυτή, σαφώς, αντιβαίνει στην αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης και δεν συνάδει με το πνεύμα της ΟΠΥ και τον σκοπό της ολοκληρωμένης και βιώσιμης διαχείρισης των υδάτων σε επίπεδο λεκάνης απορροής. Επιπλέον η εκτρεπόμενη ποσότητα ύδατος στο ύψος των 250 hm³, κατά το υπό κρίση σχέδιο, δημιουργεί σοβαρά ερωτηματικά σε σχέση με το εάν είναι ικανή να καλύψει τις ανάγκες για τις οποίες αρχικά σχεδιάσθηκε η εκτροπή.
Τέλος, δυστυχώς, οι πρόσφατες καταστροφικές πλημμύρες που έπληξαν το Θεσσαλικό κάμπο κατέστησαν τα παρόντα προσχέδια ήδη ξεπερασμένα[6]. Αποτιμάται ότι επλήγησαν περισσότερα από 700 χλμ.2 αγροτικής γης στο Θεσσαλικό κάμπο[7]. Θεωρείται επίσης βέβαιο ότι η ένταση και η συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων θα ακολουθεί αυξητική πορεία στα επόμενα χρόνια, λόγω της επιδείνωσης της κλιματικής αλλαγής, και ιδίως στην περιοχή μας. Είναι αναγκαίο και κρίσιμο, λοιπόν, η χώρα μας να σχεδιάσει νέα μέτρα με αυξημένο βαθμό φιλοδοξίας, και προσαρμοσμένα στα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής και να τα προωθήσει άμεσα, με στόχο την ταχύτερη επίτευξη της καλής οικολογικής κατάστασης και καλού οικολογικού δυναμικού των υδάτων, και να απόσχει από την προώθηση των καταστροφικών έργων της εκτροπής του ποταμού Αχελώου.
Ειδικότερα, οι συνυπογράφουσες περιβαλλοντικές οργανώσεις επισημαίνουν τις εξής πλημμέλειες των ΣΔΛΑΠ των ΥΔ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας και Θεσσαλίας σχετικά με το επίμαχο έργο της εκτροπής:
1) Το έργο της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού δεν συμβάλλει στην επίτευξη της καλής οικολογικής κατάστασης των επηρεαζόμενων υδάτινων σωμάτων έως το 2027
Όπως αναφέρθηκε, η επίτευξη της καλής κατάστασης και καλού οικολογικού δυναμικού των υδάτων αποτελεί το μεγάλο μεγάλο διακύβευμα τόσο σε επίπεδο ΕΕ, όσο και στη χώρα μας, και ιδίως δεδομένου ότι ο τρέχον κύκλος αναθεώρησης συμπίπτει με την προθεσμία που τάσσει η ΟΠΥ (το αργότερο έως το 2027). Για ορισμένα επιφανειακά ΥΣ της Θεσσαλίας και της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να υπάρχει κενό γνώσης σχετικά με την κατάσταση ορισμένων υδάτινων σωμάτων[8]. Σύμφωνα με τα οικεία προσχέδια της 2ης αναθεώρησης, εκτιμάται ότι στη ΛΑΠ Πηνειού[9] ποσοστό 76,8% των επιφανειακών ΥΣ βρίσκονται σε κίνδυνο (AR) ή ενδεχομένως σε κίνδυνο (PAR), και στη ΛΑΠ Αχελώου[10] ποσοστό 37,2% των επιφανειακών ΥΣ αντίστοιχα. Ώστε, προτείνεται με τα εν λόγω προσχέδια η υπαγωγή τους στην εξαίρεση του άρθρου 4 παρ. 4[11]. Πρόκειται, όμως, για σαφή κατάχρηση της δυνατότητας εξαίρεσης από την επίτευξη της καλής οικολογική κατάστασης των υδάτων που έχει εξαιρετικό χαρακτήρα.
Τα έργα της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού έχουν πολύ σοβαρές επιπτώσεις σε σημαντικά και προστατευόμενα οικοσυστήματα και διακινδυνεύουν την επίτευξης της καλής κατάστασης των επηρεαζόμενων υδάτινων σωμάτων. Ως κατεξοχήν επηρεαζόμενο ΥΣ είναι το μεταβατικό ΥΣ με τίτλο εκβολές Αχελώου (EL0415T0003N), το οποίο αποτελεί προστατευόμενη περιοχή του δικτύου Ν2000[12]. Στην παρούσα, όμως, 2η αναθεώρηση δεν αξιολογήθηκε ως προς την υδρομορφολογική αλλοίωση και δεν εξετάστηκε ως προς τον προσδιορισμό του ως ΙΤΥΣ, λόγω του ότι εκκρεμεί ο επαναπροσδιορισμός των ορίων του[13]. Πώς, όμως, είναι δυνατόν να επαναφέρονται τα έργα της εκτροπής την στιγμή που εξαιρείται της αξιολόγησης της οικολογικής του κατάστασης (οικολογικό δυναμικό) το τόσο σημαντικό αυτό προστατευόμενο ΥΣ; Πρόκειται για παραβίαση του άρθρου 8 παρ. 1 και 2 της ΟΠΥ που προβλέπει ότι τα κράτη μέλη παρακολουθούν την κατάσταση των υδάτων “ώστε να υπάρχει συνεκτική και συνολική εικόνα της κατάστασης των υδάτων σε κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού”. Για τις προστατευόμενες περιοχές, δε, “τα προγράμματα [παρακολούθησης της κατάστασης των υδάτων] συμπληρώνονται με τις προδιαγραφές που περιέχονται στην κοινοτική νομοθεσία με την οποία έχουν καθοριστεί οι επιμέρους προστατευόμενες περιοχές”, και εν προκειμένω, της οδηγίας για τους οικοτόπους 92/43/ΕΟΚ.
Στο κείμενο της 2ης αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ της Θεσσαλίας υποστηρίζεται ότι θα επιτευχθεί η καλή κατάσταση των υδάτων της ΛΑΠ της Θεσσαλίας μέσω των έργων της εκτροπής, και η (επικείμενη) παρατεταμένη ξηρασία στο ως άνω ΥΔ παρουσιάζεται ως η δικαιολογητική βάση της επαναφοράς των έργων[14]. Για να χαρακτηριστεί μία περίοδος ξηρασίας ως “παρατεταμένη” θα πρέπει να έχει προηγηθεί σχετική αξιολόγηση. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται τρεις τυπικές διαβαθμίσεις του δείκτη SPI που υπολογίζεται βάσει των βροχοπτώσεων για μία περίοδο , ήτοι -1.0, -1.5 και -2.0, για τον χαρακτηρισμό των μέτριων, σοβαρών και ακραίων ξηρασιών. Μετά το πέρας κάθε υδρολογικού έτους, υπολογίζεται, με βάση τα βροχομετρικά δεδομένα του δωδεκαμήνου, ο ετήσιος SPI. Εκτός του SPI του διαρρεύσαντος έτους, υπολογίζεται και ο δείκτης μέσης τριετίας, που αποσκοπεί στην αναγνώριση των ιδιαίτερα δυσμενών ξηρασιών μακράς διάρκειας. Εφόσον η τιμή του είναι κοντά στο όριο -1.5, που υποδηλώνει σοβαρή μακροχρόνια ξηρασία, ενεργοποιείται η εξαίρεση το άρθρο 4 παρ. 6 της ΟΠΥ λόγω εξαιρετικών περιστάσεων παρατεταμένης ξηρασίας[15]. Το υδατικό έλλειμμα στη Θεσσαλία δεν οφείλεται σε συντελεσμένη παρατεταμένη ξηρασία, καθότι δεν παρέχονται τέτοια στοιχεία, αλλά στη διαχρονική ολιγωρία υλοποίησης των θεσπισμένων προγραμμάτων μέτρων (βασικών και συμπληρωματικών) για την αντιμετώπιση του υδατικού ελλείμματος της Θεσσαλίας, η οποία δεν θα πρέπει να οδηγεί σε περαιτέρω καθυστερήσεις και στην προώθηση καταστροφικών έργων, όπως αυτό της εκτροπής του ποταμού Αχελώου. Αξίζει να τονιστεί ότι, αν και το έργο της εκτροπής προωθείται επί τρεις δεκαετίες, ακόμη δεν υπάρχουν αξιόπιστα υδρολογικά δεδομένα για όλες τις επηρεαζόμενες περιοχές.
2) Μη ορθή εφαρμογή των προβλέψεων της οδηγίας ΟΠΥ (εξαίρεση άρθρου 4 παρ. 7) για τα έργα της εκτροπής του ποταμού Αχελώου
Το έργο της εκτροπής του ποταμού Αχελώου έχει αλλάξει πολλές φορές τις τελευταίες δεκαετίες που είναι άγνωστο ποια από τα έργα που αρχικώς είχαν προβλεφθεί ή/και κατασκευαστεί παραμένουν σήμερα επίκαιρα στο έργο που περιγράφεται ως εκτροπή στο πλαίσιο της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ. Συνολικά, γίνεται αναφορά σε εκτροπή δίχως να αναλύονται τα έργα και οι παρεμβάσεις που περιλαμβάνονται σε αυτή[16].
Το ΥΗΕ Αυλακίου αποτέλεσε τις προηγούμενες δεκαετίες έργο που συμπεριλαμβανόταν στην εκτροπή. Από το 2021, οπότε και η ΜΠΕ του έργου αναρτήθηκε στο Ηλεκτρονικό Περιβαλλοντικό Μητρώο, αποτελεί ξεχωριστό έργο[17]. Σύμφωνα με τη ΜΠΕ, με την κατασκευή του ΥΗΕ Αυλακίου τροποποιούνται μόνιμα τα φυσικά χαρακτηριστικά των ποτάμιων συστημάτων Π.6 Αχελώος, Π.7 Αχελώος καθώς και το Ρ. ΒΑΤΑΝΙΑΔΑ και πλέον ο ποτάμιος χαρακτήρας χάνεται και μετατρέπονται το μεν Π.7 σε λιμναίο ιδιαιτέρως τροποποιημένο υδάτινο σώμα και το Π.6 τροποποιείται ως προς το υδρολογικό καθεστώς του (παροχή, δυναμική ροής, στερεοπαροχή κλπ), επιπτώσεις που επιτάσσουν τον έλεγχο συνδρομής των προϋποθέσεων της εξαίρεσης του άρθρου 4 παρ. 7 της ΟΠΥ. Ωστόσο, δεν προβλέπεται κάτι σχετικά στο προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης, ως όφειλε βάσει της ΟΠΥ[18].
Το ΥΗΕ της Μεσοχώρας, επίσης, αποτελούσε έργο κεφαλής της εκτροπής του ποταμού Αχελώου. Σήμερα, το έργο έχει απενταχθεί και αποτελεί ξεχωριστό έργο. Η περιοχή του φράγματος της Μεσοχώρας υπαγεται στην εξαίρεση του άρθρου 4 παρ. 7 της ΟΠΥ ακριβώς γιατί είναι εξαιρετικά σημαντική η επίπτωση, η οποία έχει ήδη συντελεστεί[19]. Στη ΜΠΕ για το φράγμα της Μεσοχώρας αναφέρεται ότι “Με την κατασκευή του φράγματος Μεσοχώρας και τη δημιουργία του ταμιευτήρα το ποτάμιο σύστημα (ποταμός Αχελώος) μετατρέπεται σε Ιδιαίτερα Τροποποιημένο Υδάτινο Σύστημα, λιμναίου τύπου, στα ανάντη του φράγματος, ενώ στα κατάντη του φράγματος, όπου ρυθμίζεται η ροή του ποταμού και μειώνεται η παροχή του, λόγω της προσαγωγής του νερού στον Υδροηλεκτρικό Σταθμό, το ποτάμιο σύστημα μετατρέπεται σε Ιδιαίτερα Τροποποιημένο Υδάτινο Σύστημα. (ΦΕΚ 2562/Β/25-9-2014, Απόφαση ΕΕΥ 908, όπως ισχύει με την 1η Αναθεώρησή του ΣΔΛΑΠ με την οικ.901/29.12.2017 (ΦΕΚ 4681Β/29.12.2017). Συγκεκριμένα στο ανάντη του φράγματος τμήμα τροποποιούνται δύο ποτάμια Υδάτινα Σώματα, το Βαθύρρευμα, με κωδικό EL0415R000234055N και ο Αχελώος Π. 10 με κωδικό EL0415R000200054N. Τα Υδάτινα αυτά Σώματα EL0415R000234055N και EL0415R000200054N – ποτάμι Αχελώος, αφενός κατακλύζονται σε όλο το μήκος τους και έτσι δημιουργούν ένα λιμναίο Ιδιαιτέρως Τροποποιημένο Υδάτινο Σώμα, λόγω της δημιουργίας του ταμιευτήρα και αφετέρου διακόπτεται η φυσική τους συνέχεια, επιφέροντας αξιοσημείωτη επίπτωση στις υφιστάμενες συνθήκες λειτουργίας του ποταμού, λόγω κατασκευής του φράγματος” (σελ. 498). Ειδική μνεία, όφειλε να υπάρχει και στην παρούσα 2η αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ, όπως απαιτεί η ΟΠΥ “η αιτιολογία των τροποποιήσεων ή των μεταβολών να εκτίθεται ειδικά στο σχέδιο διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταμού”, πολλώ δε μάλλον λαμβάνοντας υπόψη ότι εκεί εντοπίζονται και προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Ν2000.
Τα έργα που αποτελούν σήμερα τα έργα της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού όφειλαν να περάσουν τον έλεγχο συνδρομής των προϋποθέσεων του άρθρου 4 παρ. 7 της ΟΠΥ, ωστόσο, δεν υπάρχει καμία τέτοια σχετική αναφορά στα προσχέδια της 2ης αναθεώρησης των ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας. Αντίθετα, μετατίθεται σε μεταγενέστερο χρονικό σημείο ο έλεγχος συνδρομής των προϋποθέσεων της εξαίρεσης αυτής[20] και στερείται το δικαίωμα συμμετοχής των ενδιαφερόμενων μερών στο στάδιο αυτό, κατά παράβαση των προβλέψεων της ΟΠΥ. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, οι μόνες εξαιρέσεις που περιλαμβάνονται στα εν λόγω προσχέδια της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ αφορούν την υπαγωγή στο άρθρο 4 παρ. 4 της ΟΠΥ, λόγω μη επίτευξης της καλής κατάστασης των υδάτων σε αυτό τον κύκλο. Δεν μπορεί, όμως, να εφαρμόζεται το άρθρο 4 παρ. 4 στην θέση του άρθρου 4 παρ. 7 της ΟΠΥ. Εκεί που υπάρχουν “νέες τροποποιήσεις” (new modifications), ή “νέες ανθρώπινες δραστηριότητες” (human activities), όπως εν προκειμένω, εφαρμοστέα είναι μόνο η εξαίρεση του άρθρου 4 παρ. 7 της ΟΠΥ.
3) Ελλιπής τεκμηρίωση της προόδου υλοποίησης των προγραμμάτων μέτρων που σχετίζονται με το έργο της εκτροπής του ποταμού Αχελώου
Όπως αναφέρθηκε, τα προγράμματα μέτρων είναι εφαρμόσιμα εντός τριών ετών από τη θέσπισή τους. Ωστόσο, εντοπίζεται μεγάλο κενό στην εφαρμογή τους. Η ολιγωρία εφαρμογής των θεσπισμένων μέτρων δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για την επαναφορά των έργων της εκτροπής, η οποία δεν τεκμηριώνεται επαρκώς στα εν λόγω προσχέδια.
Στο προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας αναφέρεται ότι παρότι το Σχέδιο Διαχείρισης κινδύνων ξηρασίας/λειψυδρίας έγινε στον πρώτο κύκλο ΣΔΛΑΠ και η επικαιροποίησή του εντάχθηκε στο Πρόγραμμα Μέτρων της 1ης αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ, το μέτρο δεν έχει εφαρμοστεί και διατηρείται στο προτεινόμενο πρόγραμμα μέτρων του προσχεδίου της 2ης Αναθεώρησης[21]. Στα μέτρα που σχετίζονται με την αντιμετώπιση της ξηρασίας και λειψυδρίας επαναπροτείνονται η Ολοκλήρωση Έργων Μεταφοράς Ποσότητας Νερού 250 hm3 από τον Αχελώο στη ΛΑΠ Πηνειού, η οποία όμως είναι ολικά αναιτιολόγητη (εκτός των άλλων), αφού δεν εκπονήθηκε το προβλεπόμενο Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Ξηρασίας.
Στο προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας είναι αναρτημένος ο Πίνακας 9.5. με την ομάδα των συμπληρωματικών μέτρων που σχετίζονται με τη μεταφορά νερού από τον ποταμό Αχελώο στη ΛΑΠ Πηνειού[22]. Συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά σε συμπληρωματικά μέτρα όπως α) Ανασχεδιασμός του ταμιευτήρα Συκιάς, β) υλοποίηση ανασχεδιασμού του έργου ταμιευτήρα Συκιάς, γ) ολοκλήρωση σήραγγας μεταφοράς 250 hm3 από τον Αχελώο στη ΛΑΠ Πηνειού και δ) κατασκευή δικτύων άρδευσης και αντικατάσταση γεωτρήσεων στη ΛΑΠ Πηνειού.
Σήμερα, στο προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης δεν γίνεται σύνοψη της ποσοτικής ανάλυσης απορροών ΛΑΠ Αχελώου (όπως έγινε στο 1ο ΣΔΛΑΠ), ώστε είναι άγνωστο εάν στο παρόν ΣΔΛΑΠ έχει γίνει υπολογισμός της ποσοτικής επάρκειας του νερού. Μία τέτοια ανάλυση, όμως, είναι απαραίτητη για να αξιολογηθεί εάν δύναται να επηρεασθεί από την απόληψη 250 hm3 στο κατάντη τμήμα ο ποταμός Αχελώος, ως ένα απολύτως ρυθμισμένο υδάτινο σύστημα, και απουσιάζει στο προσχέδιο της παρούσας αναθεώρησης. Επιπρόσθετα, δεν συμπεριλαμβάνονται στο κείμενο του προσχεδίου της παρούσας 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας το σχεδιαζόμενο ΥΗΕ Αυλακίου που δεν έχει ακόμα κατασκευαστεί, αλλά και το κατασκευασμένο (2010) και λειτουργούν ΥΗΕ Δαφνοζωνάρας, ανάντη των παλιών ΥΗΣ Κρεμαστά – Καστράκι – Στράτος Ι – Στράτος ΙΙ αλλά και των εκβολών.
Από όσα διαλαμβάνονται στο προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, δεν είναι σαφές εάν το έργο της εκτροπής δύναται να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των συνολικών ετήσιων απολήψεων νερού για όλες τις δραστηριότητες και χρήσεις που αφορούν την ύδρευση, την γεωργία (αρδευθείσες εκτάσεις), τη κτηνοτροφία και τη βιομηχανία. Ιδίως, λαμβάνοντας υπόψη ότι από τα συμπληρωματικά μέτρα που ελήφθησαν κατά την 1η αναθεώρηση, έχει εφαρμοστεί μόνον το 50% αυτών[23].
4) Πλημμελής διαδικασία αναθεώρησης και δημόσιας διαβούλευσης
Η ΟΠΥ προβλέπει σαφές χρονοδιάγραμμα για την εκπόνηση των ΣΔΛΑΠ, και την περιοδική επικαιροποίησή τους, ως βασικών εργαλείων ολοκληρωμένου σχεδιασμού της διαχείρισης των υδάτων για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της καλής κατάστασης των υδάτων. Δυστυχώς, η χώρα μας δεν αντιμετωπίζει με τη δέουσα προσοχή τα εξαιρετικά σημαντικά αυτά εργαλεία σχεδιασμού, μένοντας διαρκώς πίσω από τις προθεσμίες που τάσσονται για την έγκριση των σχεδίων, αλλά και την εφαρμογή των προγραμμάτων μέτρων, με αποτέλεσμα να μετατίθεται συνεχώς στο μέλλον η επίτευξη της καλής κατάστασης των υδάτων και να παλινδρομεί σε απαρχαιωμένα και ξεπερασμένα από την ίδια τη νέα πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής, όπως αυτό της μερικής εκτροπής ποσότητας νερού 250 hm3 του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού.
Στον τρέχοντα κύκλο αναθεώρησης, τα ΣΔΛΑΠ όφειλαν να είχαν κατατεθεί στην ΕΕ έως 31.12.2021 και τα προγράμματα μέτρων οφείλουν να είναι εφαρμόσιμα έως 31.12.2024. Για τον λόγο αυτό, η ΕΕ απέστειλε προειδοποιητική επιστολή στη χώρα μας τον Φεβρουάριο 2023[24]. Επιπρόσθετα, η ΕΕ είχε εκκινήσει και διαδικασία EU PILOT 9895 (2021) για τις ελλείψεις που εντοπίστηκαν στην αξιολόγηση των δεύτερων Σχεδίων διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταμού (ΣΔΛΑΠ)[25]. Δεδομένου ότι οι φάκελοι EU PILOT δεν είναι δημόσια διαθέσιμοι, το WWF Ελλάς είχε αποστείλει σχετικό αίτημα πληροφοριών στη Γενική Διεύθυνση Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (αρ. πρωτ. WWF 85/07.06.2021 με θέμα “Αίτημα πρόσβασης σε περιβαλλοντική πληροφορία”), στο οποίο δεν έχει λάβει μέχρι σήμερα απάντηση.
Επιπλέον, η ΟΠΥ προβλέπει ότι θα πρέπει να προηγούνται της εκπόνησης, αναθεώρησης και ενημέρωσης των ΣΔΛΑΠ διαδικασίες συμμετοχής και δημόσιας διαβούλευσης περισσότερων σταδίων, οι οποίες ενθαρρύνουν την ενεργό συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών[26]. Η χώρα μας διαθέτει ειδική ιστοσελίδα για τη φιλοξενία των εγγράφων και των διαδικασιών δημόσιας διαβούλευσης της ΟΠΥ[27]. Ωστόσο, οι πληροφορίες σχετικά με τη διαδικασία της τρέχουσας αναθεώρησης[28] δεν επικαιροποιούνταν, ώστε απλώς να αναρτηθούν τα προσχέδια της 2ης αναθεώρησης την επικαλούμενη από το ΥΠΕΝ ημερομηνία[29], από την οποία εκκίνησε και η προθεσμία των έξι μηνών, δίχως όμως να δοθεί η δέουσα δημοσιότητα για την ενθάρρυνση της συμμετοχής των ενδιαφερόμενων μερών στο ζήτημα της διαχείρισης των υδάτων, ως ζήτημα ζωτικής σημασίας. Μέχρι και την παρέλευση της προθεσμίας της δημόσιας διαβούλευσης επί των προσχεδίων διαχείρισης της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, τα έγγραφα τεκμηρίωσης δεν είναι δημόσια διαθέσιμα, δυσχεραίνοντας τη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών. Η ανάρτηση αυτή είναι επιβεβλημένη για την επαρκή τεκμηρίωση και ουσιαστική συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών στο δημόσιο διάλογο σχετικά με το ζήτημα της επαναφοράς της μερικής εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού. Περαιτέρω, οι ημερίδες διαβούλευσης για τα εν λόγω ΣΔΛΑΠ έχουν προγραμματιστεί μετά την παρέλευση της προθεσμίας υποβολής σχολίων στη δημόσια διαβούλευση[30].
Για τους λόγους αυτούς, οι συνυπογράφουσες περιβαλλοντικές οργανώσεις αιτούνται:
1. την απάλειψη των έργων μερικής εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού από τα προσχέδια 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ ΥΔ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας και ΥΔ Θεσσαλίας, και από οποιοδήποτε άλλο τυχόν σχέδιο, πρόγραμμα ή πολιτική, ως απαρχαιωμένα, αντίθετα στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και στις προβλέψεις και το πνεύμα της ΟΠΥ, αλλά και στο νέο ολοένα και πιο σύνθετο περιβάλλον που δημιουργείται λόγω της κλιματικής αλλαγής,
2. τη διάθεση επαρκούς χρόνου και στοιχείων για τη διεξαγωγή ουσιαστικού διαλόγου με το ενδιαφερόμενο κοινό σχετικά με τα ζωτικής σημασίας ζητήματα της διαχείρισης των υδάτων,
3. τη συμμόρφωση της Ελλάδας με τις προβλέψεις της ΟΠΥ (ιδίως την εκτέλεση των προγραμμάτων μέτρων και την αποχή από δράσεις, έργα και πρακτικές που διακινδυνεύουν την επίτευξη της καλής κατάστασης και οικολογικού δυναμικού των υδάτων), και της οδηγίας για τις πλημμύρες με την ταχεία ολοκλήρωση της 1ης αναθεώρησης των ΣΔΚΠ, η οποία έχει ήδη καθυστερήσει.
Οι συνυπογράφουσες περιβαλλοντικές οργανώσεις:
Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού
Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης
Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία
WWF Ελλάς
[1] Γεγονός που επιβεβαιώνεται από τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα για την κατάσταση των υδάτων της ΕΕ: Haase, P., Bowler, D.E., Baker, N.J. et al. The recovery of European freshwater biodiversity has come to a halt. Nature 620, 582–588 (2023). https://doi.org/10.1038/s41586-023-06400-1. EEA Report No 7/2018. European waters Assessment of status and pressures 2018. Ανακτήθηκε από: https://www.eea.europa.eu/publications/state-of-water.
[2] Απόφαση Εθνικής Επιτροπής Υδάτων Αριθμ. Ε.Γ.: οικ. 897/21.12.2017 για την Έγκριση της 1ης Αναθεώρησης του Σχεδίου Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας και της αντίστοιχης Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Β’ 4682), σελ. 203 επ.
[3] Όμοια και η πρόβλεψη στην εθνική νομοθεσία ενσωμάτωσης, βλ. άρθρο 12 παρ. 8 και 9 του π.δ. 51/2007 (Α’ 54), κατ’ εξουσιοδότηση του άρθρου 15 παρ. 1 του ν. 3199/2003 (Α’ 280), όπως ισχύει.
[4] European Commission, Directorate-General for Environment, Assessment of Member States’ progress in Programmes of Measures during the second planning cycle of the Water Framework Directive – Member State – Greece, Publications Office of the European Union, 2021, https://data.europa.eu/doi/10.2779/662857, σελ. 19.
[5] Οι πληροφορίες που θα πρέπει να περιλαμβάνονται σε κάθε ενημέρωση των ΣΔΛΑΠ (ιδίως σχετικά με την πρόοδο υλοποίησης των προγραμμάτων μέτρων) προβλέπονται στο Παράρτημα VII.Β. της ΟΠΥ.
[6] Στην 1η Αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας προβλεπόταν το μέτρο Μ04Β0303 Αύξηση της αποδοτικότητας της χρήσης νερού σε υποδομές εγγείων βελτιώσεων που έγραφε: “Να αξιοποιηθούν ύδατα από υφιστάμενους ταμιευτήρες όπως αυτοί ορίζονται στο εγκεκριμένο ΠΑΑ 2014- 2020 των οποίων η συμβατότητα με τους στόχους της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ έχει ήδη αξιολογηθεί από το 1ο ΣΔΛΑΠ”. Σύμφωνα με το προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας, το εν λόγω μέτρο υλοποιήθηκε στην προηγούμενη προγραμματική περίοδο κυρίως μέσω του υπομέτρου 4.3.1 “Υποδομές εγγείων βελτιώσεων” του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2022. Το μέτρο συνεχίζεται μέχρι το 2027 με το νέο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΣΣΚΓΠ) 2023-2027, μέσω της δράσης με κωδ. Π3-73-1.1.” Έργα υποδομών εγγείων βελτιώσεων” και μέσω της δράσης με κωδ. Π3-73-1.1 “Ανειλημμένα έργα υποδομών εγγείων βελτιώσεων που στοχεύουν στην βελτίωση της ανταγωνιστικότητας”. Η πρόοδος εφαρμογής των προγραμμάτων μέτρων αποδείχθηκε ιδιαίτερα κρίσιμη και στην περίπτωση των πρόσφατων καταστροφικών πλημμυρών στη Θεσσαλία. Οι αστοχίες ως προς τα φράγματα ανήκουν στην προώθηση της αποδοτικής και αειφόρου χρήσης του νερού ώστε να μην διακυβεύεται η επίτευξη των στόχων του της ΟΠΥ (άρθρο 4), κάτι που δεν έγινε στη Θεσσαλία.
[15] Δεν συντρέχουν, ωστόσο, οι προϋποθέσεις της εξαίρεσης του άρθρου 4 παρ. 6, για αυτό άλλωστε δεν έχουν υπαχθεί ΥΣ στην εξαίρεση αυτή. Βλ. “Στην παρούσα αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ δεν τίθενται υποβάθμιση για κανένα υπόγειο ή επιφανειακό ΥΣ”, προσχέδιο 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας, σελ. 239 επ.
[16] Αναφορές στο έργο της εκτροπής γίνονται στις σελ. 292 επ. του προσχεδίου της 2ης αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας, και στις σελ. 241 και 376 επ. του προσχεδίου της 2ης αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας.
[17] Η ΜΠΕ του έργου Υδροηλεκτρικό Έργο (ΥΗΕ) «Αυλακίου», ισχύος 83,60 MW επί του π. Αχελώου, στους Δήμους Τετραφυλίας και Αχελώου των ΠΕ Άρτας και Καρδίτσας κατατέθηκε το 2021, ΠΕΤ 2103495814, η διαβούλευση ήταν μέχρι το 12/2021 και η διαδικασία δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί.
[18] Η μόνη αναφορά στο Αυλάκι που απαντάται στο προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας βρίσκεται στον πίνακα 9-4: Υδατικό δυναμικό της λεκάνης π. Αχελώου σε θέσεις κατά μήκος του ποταμού (1980-2021) σε δισεκατομμύρια κυβικά ανά έτος, σελ. 338. Το ΥΗΕ Αυλακίου μνημονεύεται, όμως, ως δρομολογημένο έργο στο συνεπτυγμένο προσχέδιο του αναθεωρημένου Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα που εστάλη για υποβολή σχολίων στα μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή και της Διυπουργικής Επιτροπής για την Ενέργεια και το Κλίμα.
[19] Απόφαση Αναπληρωτή Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Α.Π. οικ. 34701/4.8.2017 με θέμα “Έγκριση περιβαλλοντικών όρων για το έργο: «Υδροηλεκτρικό Έργο (ΥΗΕ) Μεσοχώρας, στον ποταμό Αχελώο, Περιφερειακής Ενότητας Τρικάλων», της εταιρείας ΔΕΗ Α.Ε.” (ΑΔΑ ΨΩΧ74653Π8-23Λ).
Οι συνυπογράφουσες περιβαλλοντικές οργανώσεις υποβάλλουν με το παρόν κοινά σχόλια στο πλαίσιο της διαδικασίας δημόσιας διαβούλευσης που φιλοξενείται στην ειδική ιστοσελίδα http://wfdver.ypeka.gr/el/consultation-gr/2revision-consultation-gr/ για τη 2η αναθεώρηση των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών των Υδατικών Διαμερισμάτων Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (EL04) και Θεσσαλίας (EL08), κατά το σκέλος που τα προσχέδια ΣΔΛΑΠ επιχειρούν να επαναφέρουν το έργο της μερικής εκτροπής του ποταμού Αχελώου από το ένα υδατικό διαμέρισμα στο άλλο.
Με το παρόν, διατυπώνουν για άλλη μία φορά την πάγια θέση τους ότι το φαραωνικό σχέδιο της εκτροπής είναι απαρχαιωμένο και δεν συνάδει με τους όρους της βιώσιμης ανάπτυξης, όπως δέχθηκε και η Ολομέλεια του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου με την απόφαση υπ’ αριθμ. 26/2014. Επιπρόσθετα, τέτοια έργα εναντιώνονται και υπονομεύουν την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της οδηγίας πλαίσιο για τα ύδατα 2000/60/ΕΚ (εφεξής ΟΠΥ), τους στόχους διατήρησης και εν γένει την αποτελεσματική εφαρμογή της οδηγίας για τους οικοτόπους (92/43/ΕΟΚ), τους στόχους προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και προστασίας της βιοποικιλότητας που εντάσσονται στο πλαίσιο του υπό διαμόρφωση Κανονισμού για την αποκατάσταση της φύσης, ως μέρος της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα έως το 2030.
Υπενθυμίζεται ότι η ΟΠΥ απαιτεί από τα κράτη μέλη να προστατεύουν, να βελτιώνουν και να αποκαθιστούν όλα τα υδατικά συστήματα με σκοπό την επίτευξη καλής κατάστασης, ή καλού δυναμικού, έως το 2015, με περιορισμένες δυνατότητες παράτασης της εν λόγω προθεσμίας έως το 2027. Στο πλαίσιο δε της διαδικασίας ελέγχου της καταλληλότητας της ΟΠΥ (Fitness check, 2019) εκτιμήθηκε ότι η πρόοδος των κρατών μελών ως προς την επίτευξη της καλής κατάστασης των υδάτων θα είναι αργή αλλά σταθερή[1], και καταλυτικός θα είναι ο ρόλος που θα διαδραματίσουν τα προγράμματα μέτρων του επόμενου κύκλου ως προς την επίτευξη των στόχων αυτών έως το 2027.
Κι ενώ είναι επιτακτική η λήψη και εφαρμογή φιλόδοξων μέτρων, στη 2η αναθεώρηση των ΣΔΛΑΠ των ΥΔ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (EL04) και Θεσσαλίας (EL08), επαναφέρονται τα έργα της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Θεσσαλίας που θα έχουν πολύ σοβαρές επιπτώσεις σε σημαντικά και προστατευόμενα οικοσυστήματα, με αποτέλεσμα να διακινδυνεύεται η επίτευξη έως το 2027 των στόχων της καλής οικολογικής κατάστασης (και καλού οικολογικού δυναμικού) των επηρεαζόμενων από τα έργα υδάτινων σωμάτων. Συγκεκριμένα, ο αρχικός, από τη δεκαετία του 1980, σχεδιασμός των ως άνω έργων, έχει τροποποιηθεί πολλάκις, με τον περιορισμό της προβλεπόμενης ετήσιας εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Θεσσαλίας από τα 1.200 hm3 στα 600 hm3 νερού, και την περαιτέρω μείωση της εκτρεπόμενης ποσότητας σε 250 hm³ στον πρώτο κύκλο ΣΔΛΑΠ το 2014. Οι τροποποιήσεις αυτές ουδέποτε έχουν τεκμηριωθεί επαρκώς και είναι άγνωστο αν τελικά με τις μειώσεις εξυπηρετούνται οι προβλεπόμενοι στόχοι.
Το κείμενο της 1ης αναθεώρησης (δεύτερος κύκλος) του ΣΔΛΑΠ του ΥΔ Θεσσαλίας προέβλεπε τρεις δέσμες μέτρων για την αντιμετώπιση του υδατικού ελλείμματος της Θεσσαλίας, υποκαθιστώντας έτσι το μέτρο WD08S400 “Ολοκλήρωση έργων μεταφοράς ποσότητας νερού 250 hm3 από τον Αχελώο στη ΛΑΠ Πηνειού”[2]. Μάλιστα, το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο έκρινε πρόσφατα ότι η ως άνω υποκατάσταση “[…] αφενός στοιχεί με τις προβλέψεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, σύμφωνα με τις διατάξεις της οποίας η διαχείριση των υδάτων πρέπει να γίνεται σε επίπεδο περιοχής λεκανών απορροής ποταμού, αφετέρου εγκρίθηκε κατόπιν τεχνικής – επιστημονικής αξιολόγησης στην οποία ελήφθησαν υπόψη περιβαλλοντικά, κοινωνικά, αναπτυξιακά και οικονομικά κριτήρια και αφού προηγήθηκε δημόσια διαβούλευση με τους ενδιαφερόμενους φορείς” (ΣτΕ Ε’ 2228/2020, σκέψη 20η).
Σήμερα, στο κείμενο της 2ης αναθεώρησης (κρίσιμος τρίτος κύκλος) των ΣΔΛΑΠ των ΥΔ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας και Θεσσαλίας, εισάγεται ξανά η εκτροπή ως αντικείμενο μελέτης, δίχως όμως να έχουν υλοποιηθεί τα προγράμματα μέτρων που είχαν θεσπιστεί για την υποκατάσταση της εκτροπής.
Σχετικά με τα προγράμματα μέτρων, η ΟΠΥ προβλέπει ότι “[…] καταρτίζονται το αργότερο εννέα έτη μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος της παρούσας οδηγίας και όλα τα μέτρα είναι έτοιμα προς εφαρμογή το αργότερο δώδεκα έτη μετά την ημερομηνία αυτή” (άρθρο 11 παρ. 7) και ότι “[…] αναθεωρούνται και, αν είναι ανάγκη, ενημερώνονται, το αργότερο δεκαπέντε έτη μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος της παρούσας οδηγίας και, στη συνέχεια, ανά εξαετία. Κάθε νέο ή αναθεωρημένο μέτρο που θεσπίζεται δυνάμει ενός ενημερωμένου προγράμματος, πρέπει να είναι έτοιμο προς εφαρμογή εντός τριών ετών από τη θέσπισή του” (άρθρο 11 παρ. 8)[3]. Ενώ, όμως, τα προγράμματα μέτρων είναι υποχρεωτικά εφαρμόσιμα εντός τριών ετών από τη θέσπισή τους, έως το 2020 η χώρα μας δεν είχε αποστείλει καθόλου στοιχεία στην ΕΕ σχετικά με την πρόοδο εφαρμογής τους, σε σχέση με τις προβλέψεις στα κείμενα της 1ης αναθεώρησης των ΣΔΛΑΠ, τα οποία θεσπίστηκαν τον Δεκέμβριο του 2017[4].
Εντούτοις, στα προσχέδια της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, και δίχως να παρέχονται επαρκή στοιχεία σχετικά με την πρόοδο υλοποίησης των προγραμματισμένων προγραμμάτων μέτρων[5], επαναφέρονται τα έργα της μερικής εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού. Τα έργα αυτά υποτίθεται στοχεύουν στην κάλυψη του σημαντικού ποσοτικού υδατικού ελλείμματος της Θεσσαλίας, στην πραγματικότητα, όμως, προβάλλεται ως λύση στα προβλήματα κακοδιαχείρισης του νερού στον Θεσσαλικό κάμπο η μεταφορά νερού, δίχως τη λήψη και εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων για την αγροτική δραστηριότητα. Για τον υπολογισμό αυτόν δεν έχει αποτιμηθεί αξιόπιστα ο περιορισμός στη χρήση νερού που μπορεί να επιτευχθεί με μέτρα κατάρτισης, εκπαίδευσης των γεωργών καθώς και μέτρα εφαρμογής γεωργίας ακριβείας (τα οποία αποτελούν επίσης συνεχιζόμενα συμπληρωματικά έργα του προσχεδίου της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι προτάσεις για την τοπική αντιμετώπιση των υδατικών ελλείψεων στη Θεσσαλία έχουν κατατεθεί από τη δεκαετία του 2000 και συστηματικά αγνοούνται. Η προσέγγιση αυτή, σαφώς, αντιβαίνει στην αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης και δεν συνάδει με το πνεύμα της ΟΠΥ και τον σκοπό της ολοκληρωμένης και βιώσιμης διαχείρισης των υδάτων σε επίπεδο λεκάνης απορροής. Επιπλέον η εκτρεπόμενη ποσότητα ύδατος στο ύψος των 250 hm³, κατά το υπό κρίση σχέδιο, δημιουργεί σοβαρά ερωτηματικά σε σχέση με το εάν είναι ικανή να καλύψει τις ανάγκες για τις οποίες αρχικά σχεδιάσθηκε η εκτροπή.
Τέλος, δυστυχώς, οι πρόσφατες καταστροφικές πλημμύρες που έπληξαν το Θεσσαλικό κάμπο κατέστησαν τα παρόντα προσχέδια ήδη ξεπερασμένα[6]. Αποτιμάται ότι επλήγησαν περισσότερα από 700 χλμ.2 αγροτικής γης στο Θεσσαλικό κάμπο[7]. Θεωρείται επίσης βέβαιο ότι η ένταση και η συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων θα ακολουθεί αυξητική πορεία στα επόμενα χρόνια, λόγω της επιδείνωσης της κλιματικής αλλαγής, και ιδίως στην περιοχή μας. Είναι αναγκαίο και κρίσιμο, λοιπόν, η χώρα μας να σχεδιάσει νέα μέτρα με αυξημένο βαθμό φιλοδοξίας, και προσαρμοσμένα στα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής και να τα προωθήσει άμεσα, με στόχο την ταχύτερη επίτευξη της καλής οικολογικής κατάστασης και καλού οικολογικού δυναμικού των υδάτων, και να απόσχει από την προώθηση των καταστροφικών έργων της εκτροπής του ποταμού Αχελώου.
Ειδικότερα, οι συνυπογράφουσες περιβαλλοντικές οργανώσεις επισημαίνουν τις εξής πλημμέλειες των ΣΔΛΑΠ των ΥΔ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας και Θεσσαλίας σχετικά με το επίμαχο έργο της εκτροπής:
1) Το έργο της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού δεν συμβάλλει στην επίτευξη της καλής οικολογικής κατάστασης των επηρεαζόμενων υδάτινων σωμάτων έως το 2027
Όπως αναφέρθηκε, η επίτευξη της καλής κατάστασης και καλού οικολογικού δυναμικού των υδάτων αποτελεί το μεγάλο μεγάλο διακύβευμα τόσο σε επίπεδο ΕΕ, όσο και στη χώρα μας, και ιδίως δεδομένου ότι ο τρέχον κύκλος αναθεώρησης συμπίπτει με την προθεσμία που τάσσει η ΟΠΥ (το αργότερο έως το 2027). Για ορισμένα επιφανειακά ΥΣ της Θεσσαλίας και της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να υπάρχει κενό γνώσης σχετικά με την κατάσταση ορισμένων υδάτινων σωμάτων[8]. Σύμφωνα με τα οικεία προσχέδια της 2ης αναθεώρησης, εκτιμάται ότι στη ΛΑΠ Πηνειού[9] ποσοστό 76,8% των επιφανειακών ΥΣ βρίσκονται σε κίνδυνο (AR) ή ενδεχομένως σε κίνδυνο (PAR), και στη ΛΑΠ Αχελώου[10] ποσοστό 37,2% των επιφανειακών ΥΣ αντίστοιχα. Ώστε, προτείνεται με τα εν λόγω προσχέδια η υπαγωγή τους στην εξαίρεση του άρθρου 4 παρ. 4[11]. Πρόκειται, όμως, για σαφή κατάχρηση της δυνατότητας εξαίρεσης από την επίτευξη της καλής οικολογική κατάστασης των υδάτων που έχει εξαιρετικό χαρακτήρα.
Τα έργα της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού έχουν πολύ σοβαρές επιπτώσεις σε σημαντικά και προστατευόμενα οικοσυστήματα και διακινδυνεύουν την επίτευξης της καλής κατάστασης των επηρεαζόμενων υδάτινων σωμάτων. Ως κατεξοχήν επηρεαζόμενο ΥΣ είναι το μεταβατικό ΥΣ με τίτλο εκβολές Αχελώου (EL0415T0003N), το οποίο αποτελεί προστατευόμενη περιοχή του δικτύου Ν2000[12]. Στην παρούσα, όμως, 2η αναθεώρηση δεν αξιολογήθηκε ως προς την υδρομορφολογική αλλοίωση και δεν εξετάστηκε ως προς τον προσδιορισμό του ως ΙΤΥΣ, λόγω του ότι εκκρεμεί ο επαναπροσδιορισμός των ορίων του[13]. Πώς, όμως, είναι δυνατόν να επαναφέρονται τα έργα της εκτροπής την στιγμή που εξαιρείται της αξιολόγησης της οικολογικής του κατάστασης (οικολογικό δυναμικό) το τόσο σημαντικό αυτό προστατευόμενο ΥΣ; Πρόκειται για παραβίαση του άρθρου 8 παρ. 1 και 2 της ΟΠΥ που προβλέπει ότι τα κράτη μέλη παρακολουθούν την κατάσταση των υδάτων “ώστε να υπάρχει συνεκτική και συνολική εικόνα της κατάστασης των υδάτων σε κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού”. Για τις προστατευόμενες περιοχές, δε, “τα προγράμματα [παρακολούθησης της κατάστασης των υδάτων] συμπληρώνονται με τις προδιαγραφές που περιέχονται στην κοινοτική νομοθεσία με την οποία έχουν καθοριστεί οι επιμέρους προστατευόμενες περιοχές”, και εν προκειμένω, της οδηγίας για τους οικοτόπους 92/43/ΕΟΚ.
Στο κείμενο της 2ης αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ της Θεσσαλίας υποστηρίζεται ότι θα επιτευχθεί η καλή κατάσταση των υδάτων της ΛΑΠ της Θεσσαλίας μέσω των έργων της εκτροπής, και η (επικείμενη) παρατεταμένη ξηρασία στο ως άνω ΥΔ παρουσιάζεται ως η δικαιολογητική βάση της επαναφοράς των έργων[14]. Για να χαρακτηριστεί μία περίοδος ξηρασίας ως “παρατεταμένη” θα πρέπει να έχει προηγηθεί σχετική αξιολόγηση. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται τρεις τυπικές διαβαθμίσεις του δείκτη SPI που υπολογίζεται βάσει των βροχοπτώσεων για μία περίοδο , ήτοι -1.0, -1.5 και -2.0, για τον χαρακτηρισμό των μέτριων, σοβαρών και ακραίων ξηρασιών. Μετά το πέρας κάθε υδρολογικού έτους, υπολογίζεται, με βάση τα βροχομετρικά δεδομένα του δωδεκαμήνου, ο ετήσιος SPI. Εκτός του SPI του διαρρεύσαντος έτους, υπολογίζεται και ο δείκτης μέσης τριετίας, που αποσκοπεί στην αναγνώριση των ιδιαίτερα δυσμενών ξηρασιών μακράς διάρκειας. Εφόσον η τιμή του είναι κοντά στο όριο -1.5, που υποδηλώνει σοβαρή μακροχρόνια ξηρασία, ενεργοποιείται η εξαίρεση το άρθρο 4 παρ. 6 της ΟΠΥ λόγω εξαιρετικών περιστάσεων παρατεταμένης ξηρασίας[15]. Το υδατικό έλλειμμα στη Θεσσαλία δεν οφείλεται σε συντελεσμένη παρατεταμένη ξηρασία, καθότι δεν παρέχονται τέτοια στοιχεία, αλλά στη διαχρονική ολιγωρία υλοποίησης των θεσπισμένων προγραμμάτων μέτρων (βασικών και συμπληρωματικών) για την αντιμετώπιση του υδατικού ελλείμματος της Θεσσαλίας, η οποία δεν θα πρέπει να οδηγεί σε περαιτέρω καθυστερήσεις και στην προώθηση καταστροφικών έργων, όπως αυτό της εκτροπής του ποταμού Αχελώου. Αξίζει να τονιστεί ότι, αν και το έργο της εκτροπής προωθείται επί τρεις δεκαετίες, ακόμη δεν υπάρχουν αξιόπιστα υδρολογικά δεδομένα για όλες τις επηρεαζόμενες περιοχές.
2) Μη ορθή εφαρμογή των προβλέψεων της οδηγίας ΟΠΥ (εξαίρεση άρθρου 4 παρ. 7) για τα έργα της εκτροπής του ποταμού Αχελώου
Το έργο της εκτροπής του ποταμού Αχελώου έχει αλλάξει πολλές φορές τις τελευταίες δεκαετίες που είναι άγνωστο ποια από τα έργα που αρχικώς είχαν προβλεφθεί ή/και κατασκευαστεί παραμένουν σήμερα επίκαιρα στο έργο που περιγράφεται ως εκτροπή στο πλαίσιο της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ. Συνολικά, γίνεται αναφορά σε εκτροπή δίχως να αναλύονται τα έργα και οι παρεμβάσεις που περιλαμβάνονται σε αυτή[16].
Το ΥΗΕ Αυλακίου αποτέλεσε τις προηγούμενες δεκαετίες έργο που συμπεριλαμβανόταν στην εκτροπή. Από το 2021, οπότε και η ΜΠΕ του έργου αναρτήθηκε στο Ηλεκτρονικό Περιβαλλοντικό Μητρώο, αποτελεί ξεχωριστό έργο[17]. Σύμφωνα με τη ΜΠΕ, με την κατασκευή του ΥΗΕ Αυλακίου τροποποιούνται μόνιμα τα φυσικά χαρακτηριστικά των ποτάμιων συστημάτων Π.6 Αχελώος, Π.7 Αχελώος καθώς και το Ρ. ΒΑΤΑΝΙΑΔΑ και πλέον ο ποτάμιος χαρακτήρας χάνεται και μετατρέπονται το μεν Π.7 σε λιμναίο ιδιαιτέρως τροποποιημένο υδάτινο σώμα και το Π.6 τροποποιείται ως προς το υδρολογικό καθεστώς του (παροχή, δυναμική ροής, στερεοπαροχή κλπ), επιπτώσεις που επιτάσσουν τον έλεγχο συνδρομής των προϋποθέσεων της εξαίρεσης του άρθρου 4 παρ. 7 της ΟΠΥ. Ωστόσο, δεν προβλέπεται κάτι σχετικά στο προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης, ως όφειλε βάσει της ΟΠΥ[18].
Το ΥΗΕ της Μεσοχώρας, επίσης, αποτελούσε έργο κεφαλής της εκτροπής του ποταμού Αχελώου. Σήμερα, το έργο έχει απενταχθεί και αποτελεί ξεχωριστό έργο. Η περιοχή του φράγματος της Μεσοχώρας υπαγεται στην εξαίρεση του άρθρου 4 παρ. 7 της ΟΠΥ ακριβώς γιατί είναι εξαιρετικά σημαντική η επίπτωση, η οποία έχει ήδη συντελεστεί[19]. Στη ΜΠΕ για το φράγμα της Μεσοχώρας αναφέρεται ότι “Με την κατασκευή του φράγματος Μεσοχώρας και τη δημιουργία του ταμιευτήρα το ποτάμιο σύστημα (ποταμός Αχελώος) μετατρέπεται σε Ιδιαίτερα Τροποποιημένο Υδάτινο Σύστημα, λιμναίου τύπου, στα ανάντη του φράγματος, ενώ στα κατάντη του φράγματος, όπου ρυθμίζεται η ροή του ποταμού και μειώνεται η παροχή του, λόγω της προσαγωγής του νερού στον Υδροηλεκτρικό Σταθμό, το ποτάμιο σύστημα μετατρέπεται σε Ιδιαίτερα Τροποποιημένο Υδάτινο Σύστημα. (ΦΕΚ 2562/Β/25-9-2014, Απόφαση ΕΕΥ 908, όπως ισχύει με την 1η Αναθεώρησή του ΣΔΛΑΠ με την οικ.901/29.12.2017 (ΦΕΚ 4681Β/29.12.2017). Συγκεκριμένα στο ανάντη του φράγματος τμήμα τροποποιούνται δύο ποτάμια Υδάτινα Σώματα, το Βαθύρρευμα, με κωδικό EL0415R000234055N και ο Αχελώος Π. 10 με κωδικό EL0415R000200054N. Τα Υδάτινα αυτά Σώματα EL0415R000234055N και EL0415R000200054N – ποτάμι Αχελώος, αφενός κατακλύζονται σε όλο το μήκος τους και έτσι δημιουργούν ένα λιμναίο Ιδιαιτέρως Τροποποιημένο Υδάτινο Σώμα, λόγω της δημιουργίας του ταμιευτήρα και αφετέρου διακόπτεται η φυσική τους συνέχεια, επιφέροντας αξιοσημείωτη επίπτωση στις υφιστάμενες συνθήκες λειτουργίας του ποταμού, λόγω κατασκευής του φράγματος” (σελ. 498). Ειδική μνεία, όφειλε να υπάρχει και στην παρούσα 2η αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ, όπως απαιτεί η ΟΠΥ “η αιτιολογία των τροποποιήσεων ή των μεταβολών να εκτίθεται ειδικά στο σχέδιο διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταμού”, πολλώ δε μάλλον λαμβάνοντας υπόψη ότι εκεί εντοπίζονται και προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Ν2000.
Τα έργα που αποτελούν σήμερα τα έργα της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού όφειλαν να περάσουν τον έλεγχο συνδρομής των προϋποθέσεων του άρθρου 4 παρ. 7 της ΟΠΥ, ωστόσο, δεν υπάρχει καμία τέτοια σχετική αναφορά στα προσχέδια της 2ης αναθεώρησης των ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας. Αντίθετα, μετατίθεται σε μεταγενέστερο χρονικό σημείο ο έλεγχος συνδρομής των προϋποθέσεων της εξαίρεσης αυτής[20] και στερείται το δικαίωμα συμμετοχής των ενδιαφερόμενων μερών στο στάδιο αυτό, κατά παράβαση των προβλέψεων της ΟΠΥ. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, οι μόνες εξαιρέσεις που περιλαμβάνονται στα εν λόγω προσχέδια της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ αφορούν την υπαγωγή στο άρθρο 4 παρ. 4 της ΟΠΥ, λόγω μη επίτευξης της καλής κατάστασης των υδάτων σε αυτό τον κύκλο. Δεν μπορεί, όμως, να εφαρμόζεται το άρθρο 4 παρ. 4 στην θέση του άρθρου 4 παρ. 7 της ΟΠΥ. Εκεί που υπάρχουν “νέες τροποποιήσεις” (new modifications), ή “νέες ανθρώπινες δραστηριότητες” (human activities), όπως εν προκειμένω, εφαρμοστέα είναι μόνο η εξαίρεση του άρθρου 4 παρ. 7 της ΟΠΥ.
3) Ελλιπής τεκμηρίωση της προόδου υλοποίησης των προγραμμάτων μέτρων που σχετίζονται με το έργο της εκτροπής του ποταμού Αχελώου
Όπως αναφέρθηκε, τα προγράμματα μέτρων είναι εφαρμόσιμα εντός τριών ετών από τη θέσπισή τους. Ωστόσο, εντοπίζεται μεγάλο κενό στην εφαρμογή τους. Η ολιγωρία εφαρμογής των θεσπισμένων μέτρων δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για την επαναφορά των έργων της εκτροπής, η οποία δεν τεκμηριώνεται επαρκώς στα εν λόγω προσχέδια.
Στο προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας αναφέρεται ότι παρότι το Σχέδιο Διαχείρισης κινδύνων ξηρασίας/λειψυδρίας έγινε στον πρώτο κύκλο ΣΔΛΑΠ και η επικαιροποίησή του εντάχθηκε στο Πρόγραμμα Μέτρων της 1ης αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ, το μέτρο δεν έχει εφαρμοστεί και διατηρείται στο προτεινόμενο πρόγραμμα μέτρων του προσχεδίου της 2ης Αναθεώρησης[21]. Στα μέτρα που σχετίζονται με την αντιμετώπιση της ξηρασίας και λειψυδρίας επαναπροτείνονται η Ολοκλήρωση Έργων Μεταφοράς Ποσότητας Νερού 250 hm3 από τον Αχελώο στη ΛΑΠ Πηνειού, η οποία όμως είναι ολικά αναιτιολόγητη (εκτός των άλλων), αφού δεν εκπονήθηκε το προβλεπόμενο Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Ξηρασίας.
Στο προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας είναι αναρτημένος ο Πίνακας 9.5. με την ομάδα των συμπληρωματικών μέτρων που σχετίζονται με τη μεταφορά νερού από τον ποταμό Αχελώο στη ΛΑΠ Πηνειού[22]. Συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά σε συμπληρωματικά μέτρα όπως α) Ανασχεδιασμός του ταμιευτήρα Συκιάς, β) υλοποίηση ανασχεδιασμού του έργου ταμιευτήρα Συκιάς, γ) ολοκλήρωση σήραγγας μεταφοράς 250 hm3 από τον Αχελώο στη ΛΑΠ Πηνειού και δ) κατασκευή δικτύων άρδευσης και αντικατάσταση γεωτρήσεων στη ΛΑΠ Πηνειού.
Σήμερα, στο προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης δεν γίνεται σύνοψη της ποσοτικής ανάλυσης απορροών ΛΑΠ Αχελώου (όπως έγινε στο 1ο ΣΔΛΑΠ), ώστε είναι άγνωστο εάν στο παρόν ΣΔΛΑΠ έχει γίνει υπολογισμός της ποσοτικής επάρκειας του νερού. Μία τέτοια ανάλυση, όμως, είναι απαραίτητη για να αξιολογηθεί εάν δύναται να επηρεασθεί από την απόληψη 250 hm3 στο κατάντη τμήμα ο ποταμός Αχελώος, ως ένα απολύτως ρυθμισμένο υδάτινο σύστημα, και απουσιάζει στο προσχέδιο της παρούσας αναθεώρησης. Επιπρόσθετα, δεν συμπεριλαμβάνονται στο κείμενο του προσχεδίου της παρούσας 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας το σχεδιαζόμενο ΥΗΕ Αυλακίου που δεν έχει ακόμα κατασκευαστεί, αλλά και το κατασκευασμένο (2010) και λειτουργούν ΥΗΕ Δαφνοζωνάρας, ανάντη των παλιών ΥΗΣ Κρεμαστά – Καστράκι – Στράτος Ι – Στράτος ΙΙ αλλά και των εκβολών.
Από όσα διαλαμβάνονται στο προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, δεν είναι σαφές εάν το έργο της εκτροπής δύναται να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των συνολικών ετήσιων απολήψεων νερού για όλες τις δραστηριότητες και χρήσεις που αφορούν την ύδρευση, την γεωργία (αρδευθείσες εκτάσεις), τη κτηνοτροφία και τη βιομηχανία. Ιδίως, λαμβάνοντας υπόψη ότι από τα συμπληρωματικά μέτρα που ελήφθησαν κατά την 1η αναθεώρηση, έχει εφαρμοστεί μόνον το 50% αυτών[23].
4) Πλημμελής διαδικασία αναθεώρησης και δημόσιας διαβούλευσης
Η ΟΠΥ προβλέπει σαφές χρονοδιάγραμμα για την εκπόνηση των ΣΔΛΑΠ, και την περιοδική επικαιροποίησή τους, ως βασικών εργαλείων ολοκληρωμένου σχεδιασμού της διαχείρισης των υδάτων για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της καλής κατάστασης των υδάτων. Δυστυχώς, η χώρα μας δεν αντιμετωπίζει με τη δέουσα προσοχή τα εξαιρετικά σημαντικά αυτά εργαλεία σχεδιασμού, μένοντας διαρκώς πίσω από τις προθεσμίες που τάσσονται για την έγκριση των σχεδίων, αλλά και την εφαρμογή των προγραμμάτων μέτρων, με αποτέλεσμα να μετατίθεται συνεχώς στο μέλλον η επίτευξη της καλής κατάστασης των υδάτων και να παλινδρομεί σε απαρχαιωμένα και ξεπερασμένα από την ίδια τη νέα πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής, όπως αυτό της μερικής εκτροπής ποσότητας νερού 250 hm3 του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού.
Στον τρέχοντα κύκλο αναθεώρησης, τα ΣΔΛΑΠ όφειλαν να είχαν κατατεθεί στην ΕΕ έως 31.12.2021 και τα προγράμματα μέτρων οφείλουν να είναι εφαρμόσιμα έως 31.12.2024. Για τον λόγο αυτό, η ΕΕ απέστειλε προειδοποιητική επιστολή στη χώρα μας τον Φεβρουάριο 2023[24]. Επιπρόσθετα, η ΕΕ είχε εκκινήσει και διαδικασία EU PILOT 9895 (2021) για τις ελλείψεις που εντοπίστηκαν στην αξιολόγηση των δεύτερων Σχεδίων διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταμού (ΣΔΛΑΠ)[25]. Δεδομένου ότι οι φάκελοι EU PILOT δεν είναι δημόσια διαθέσιμοι, το WWF Ελλάς είχε αποστείλει σχετικό αίτημα πληροφοριών στη Γενική Διεύθυνση Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (αρ. πρωτ. WWF 85/07.06.2021 με θέμα “Αίτημα πρόσβασης σε περιβαλλοντική πληροφορία”), στο οποίο δεν έχει λάβει μέχρι σήμερα απάντηση.
Επιπλέον, η ΟΠΥ προβλέπει ότι θα πρέπει να προηγούνται της εκπόνησης, αναθεώρησης και ενημέρωσης των ΣΔΛΑΠ διαδικασίες συμμετοχής και δημόσιας διαβούλευσης περισσότερων σταδίων, οι οποίες ενθαρρύνουν την ενεργό συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών[26]. Η χώρα μας διαθέτει ειδική ιστοσελίδα για τη φιλοξενία των εγγράφων και των διαδικασιών δημόσιας διαβούλευσης της ΟΠΥ[27]. Ωστόσο, οι πληροφορίες σχετικά με τη διαδικασία της τρέχουσας αναθεώρησης[28] δεν επικαιροποιούνταν, ώστε απλώς να αναρτηθούν τα προσχέδια της 2ης αναθεώρησης την επικαλούμενη από το ΥΠΕΝ ημερομηνία[29], από την οποία εκκίνησε και η προθεσμία των έξι μηνών, δίχως όμως να δοθεί η δέουσα δημοσιότητα για την ενθάρρυνση της συμμετοχής των ενδιαφερόμενων μερών στο ζήτημα της διαχείρισης των υδάτων, ως ζήτημα ζωτικής σημασίας. Μέχρι και την παρέλευση της προθεσμίας της δημόσιας διαβούλευσης επί των προσχεδίων διαχείρισης της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, τα έγγραφα τεκμηρίωσης δεν είναι δημόσια διαθέσιμα, δυσχεραίνοντας τη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών. Η ανάρτηση αυτή είναι επιβεβλημένη για την επαρκή τεκμηρίωση και ουσιαστική συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών στο δημόσιο διάλογο σχετικά με το ζήτημα της επαναφοράς της μερικής εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού. Περαιτέρω, οι ημερίδες διαβούλευσης για τα εν λόγω ΣΔΛΑΠ έχουν προγραμματιστεί μετά την παρέλευση της προθεσμίας υποβολής σχολίων στη δημόσια διαβούλευση[30].
Για τους λόγους αυτούς, οι συνυπογράφουσες περιβαλλοντικές οργανώσεις αιτούνται:
1. την απάλειψη των έργων μερικής εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού από τα προσχέδια 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ ΥΔ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας και ΥΔ Θεσσαλίας, και από οποιοδήποτε άλλο τυχόν σχέδιο, πρόγραμμα ή πολιτική, ως απαρχαιωμένα, αντίθετα στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και στις προβλέψεις και το πνεύμα της ΟΠΥ, αλλά και στο νέο ολοένα και πιο σύνθετο περιβάλλον που δημιουργείται λόγω της κλιματικής αλλαγής,
2. τη διάθεση επαρκούς χρόνου και στοιχείων για τη διεξαγωγή ουσιαστικού διαλόγου με το ενδιαφερόμενο κοινό σχετικά με τα ζωτικής σημασίας ζητήματα της διαχείρισης των υδάτων,
3. τη συμμόρφωση της Ελλάδας με τις προβλέψεις της ΟΠΥ (ιδίως την εκτέλεση των προγραμμάτων μέτρων και την αποχή από δράσεις, έργα και πρακτικές που διακινδυνεύουν την επίτευξη της καλής κατάστασης και οικολογικού δυναμικού των υδάτων), και της οδηγίας για τις πλημμύρες με την ταχεία ολοκλήρωση της 1ης αναθεώρησης των ΣΔΚΠ, η οποία έχει ήδη καθυστερήσει.
Οι συνυπογράφουσες περιβαλλοντικές οργανώσεις:
Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού
Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης
Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία
WWF Ελλάς
[1] Γεγονός που επιβεβαιώνεται από τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα για την κατάσταση των υδάτων της ΕΕ: Haase, P., Bowler, D.E., Baker, N.J. et al. The recovery of European freshwater biodiversity has come to a halt. Nature 620, 582–588 (2023). https://doi.org/10.1038/s41586-023-06400-1. EEA Report No 7/2018. European waters Assessment of status and pressures 2018. Ανακτήθηκε από: https://www.eea.europa.eu/publications/state-of-water.
[2] Απόφαση Εθνικής Επιτροπής Υδάτων Αριθμ. Ε.Γ.: οικ. 897/21.12.2017 για την Έγκριση της 1ης Αναθεώρησης του Σχεδίου Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας και της αντίστοιχης Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Β’ 4682), σελ. 203 επ.
[3] Όμοια και η πρόβλεψη στην εθνική νομοθεσία ενσωμάτωσης, βλ. άρθρο 12 παρ. 8 και 9 του π.δ. 51/2007 (Α’ 54), κατ’ εξουσιοδότηση του άρθρου 15 παρ. 1 του ν. 3199/2003 (Α’ 280), όπως ισχύει.
[4] European Commission, Directorate-General for Environment, Assessment of Member States’ progress in Programmes of Measures during the second planning cycle of the Water Framework Directive – Member State – Greece, Publications Office of the European Union, 2021, https://data.europa.eu/doi/10.2779/662857, σελ. 19.
[5] Οι πληροφορίες που θα πρέπει να περιλαμβάνονται σε κάθε ενημέρωση των ΣΔΛΑΠ (ιδίως σχετικά με την πρόοδο υλοποίησης των προγραμμάτων μέτρων) προβλέπονται στο Παράρτημα VII.Β. της ΟΠΥ.
[6] Στην 1η Αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας προβλεπόταν το μέτρο Μ04Β0303 Αύξηση της αποδοτικότητας της χρήσης νερού σε υποδομές εγγείων βελτιώσεων που έγραφε: “Να αξιοποιηθούν ύδατα από υφιστάμενους ταμιευτήρες όπως αυτοί ορίζονται στο εγκεκριμένο ΠΑΑ 2014- 2020 των οποίων η συμβατότητα με τους στόχους της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ έχει ήδη αξιολογηθεί από το 1ο ΣΔΛΑΠ”. Σύμφωνα με το προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας, το εν λόγω μέτρο υλοποιήθηκε στην προηγούμενη προγραμματική περίοδο κυρίως μέσω του υπομέτρου 4.3.1 “Υποδομές εγγείων βελτιώσεων” του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2022. Το μέτρο συνεχίζεται μέχρι το 2027 με το νέο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΣΣΚΓΠ) 2023-2027, μέσω της δράσης με κωδ. Π3-73-1.1.” Έργα υποδομών εγγείων βελτιώσεων” και μέσω της δράσης με κωδ. Π3-73-1.1 “Ανειλημμένα έργα υποδομών εγγείων βελτιώσεων που στοχεύουν στην βελτίωση της ανταγωνιστικότητας”. Η πρόοδος εφαρμογής των προγραμμάτων μέτρων αποδείχθηκε ιδιαίτερα κρίσιμη και στην περίπτωση των πρόσφατων καταστροφικών πλημμυρών στη Θεσσαλία. Οι αστοχίες ως προς τα φράγματα ανήκουν στην προώθηση της αποδοτικής και αειφόρου χρήσης του νερού ώστε να μην διακυβεύεται η επίτευξη των στόχων του της ΟΠΥ (άρθρο 4), κάτι που δεν έγινε στη Θεσσαλία.
[15] Δεν συντρέχουν, ωστόσο, οι προϋποθέσεις της εξαίρεσης του άρθρου 4 παρ. 6, για αυτό άλλωστε δεν έχουν υπαχθεί ΥΣ στην εξαίρεση αυτή. Βλ. “Στην παρούσα αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ δεν τίθενται υποβάθμιση για κανένα υπόγειο ή επιφανειακό ΥΣ”, προσχέδιο 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας, σελ. 239 επ.
[16] Αναφορές στο έργο της εκτροπής γίνονται στις σελ. 292 επ. του προσχεδίου της 2ης αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας, και στις σελ. 241 και 376 επ. του προσχεδίου της 2ης αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας.
[17] Η ΜΠΕ του έργου Υδροηλεκτρικό Έργο (ΥΗΕ) «Αυλακίου», ισχύος 83,60 MW επί του π. Αχελώου, στους Δήμους Τετραφυλίας και Αχελώου των ΠΕ Άρτας και Καρδίτσας κατατέθηκε το 2021, ΠΕΤ 2103495814, η διαβούλευση ήταν μέχρι το 12/2021 και η διαδικασία δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί.
[18] Η μόνη αναφορά στο Αυλάκι που απαντάται στο προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας βρίσκεται στον πίνακα 9-4: Υδατικό δυναμικό της λεκάνης π. Αχελώου σε θέσεις κατά μήκος του ποταμού (1980-2021) σε δισεκατομμύρια κυβικά ανά έτος, σελ. 338. Το ΥΗΕ Αυλακίου μνημονεύεται, όμως, ως δρομολογημένο έργο στο συνεπτυγμένο προσχέδιο του αναθεωρημένου Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα που εστάλη για υποβολή σχολίων στα μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή και της Διυπουργικής Επιτροπής για την Ενέργεια και το Κλίμα.
[19] Απόφαση Αναπληρωτή Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Α.Π. οικ. 34701/4.8.2017 με θέμα “Έγκριση περιβαλλοντικών όρων για το έργο: «Υδροηλεκτρικό Έργο (ΥΗΕ) Μεσοχώρας, στον ποταμό Αχελώο, Περιφερειακής Ενότητας Τρικάλων», της εταιρείας ΔΕΗ Α.Ε.” (ΑΔΑ ΨΩΧ74653Π8-23Λ).
Μολονότι όλοι οι υγρότοποι προστατεύονται απευθείας από το αρ.24 του Συντάγματος (πρακτικό επεξεργασίας ΣτΕ 151/2022), ανεξάρτητα αν έχουν θεσμοθετηθεί ή οριοθετηθεί με ΠΔ από το κράτος, ως όφειλε να έχει γίνει βάσει των αρ.13 και 20 του ν.3937/2011 για όλους τους υγροτόπους του ΡΣΑ, στη 2η αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ Αττικής πρέπει να υπάρξει αξιολόγηση της κατάστασης των υγροτόπων που είχαν ενταχθεί στο Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών ως «περιοχές για την προστασία οικοτόπων και ειδών» και να γίνει σύγκριση με την κατάστασή τους πριν 6 χρόνια, στην 1η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ. Ειδικά, η σύγκριση αυτή πρέπει να γίνει για όλους τους υγροτόπους που έχουν περιληφθεί στην «Επικαιροποιημένη έκθεση επιστημονικής τεκμηρίωσης οριοθέτησης υγροτόπων Αττικής 2021» του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων-Υδροβιοτόπων, που έγινε για λογαριασμό της Περιφέρειας Αττικής, δυνάμει του αρ.13 και 20 του ν.3937/2011 και στην οποία έγινε καταγραφή των υγροτόπων και καθορισμός των εξωτερικών ορίων τους.
Το γεγονός ότι στην 1η αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ δεν αξιολογήθηκε η κατάσταση των υγροτόπων και δεν καθορίστηκαν συγκεκριμένοι, μετρήσιμοι περιβαλλοντικοί στόχοι για αυτούς, επέτρεψε μέσα στα επόμενα 6 χρόνια μέχρι σήμερα, να έχουν γίνει παράνομες επεμβάσεις εντός αυτών, που οδηγούν στη συρρίκνωσή τους και στην υποβάθμιση της οικολογικής τους κατάστασης.
Συγκεκριμένα παραδείγματα είναι:
α) οι παράκτιοι υγρότοποι εκβολής ρ. Ραφήνας, Μαρικών και Αρτέμιδος, στους οποίους η ΕΥΔΑΠ, με τη σύμφωνη γνώμη των τοπικών δήμων, έχει χωροθετήσει αντλιοστάσια ακαθάρτων αποχέτευσης εντός των ορίων τους. Στον πρώτο ήδη ξεκίνησε να κατασκευάζεται το αντλιοστάσιο αυτές τις ημέρες, ενώ στον δεύτερο έχει επιχειρηθεί να ξεκινήσει η κατασκευή δύο φορές μέσα στα τελευταία 2 χρόνια και έχει σταματήσει με κινητοποιήσεις κατοίκων και φορέων.
β) ο παράκτιος υγρότοπος της εκβολής ρ. Ραφήνας και το ρ. Ραφήνας στο σύνολό του, απειλούνται σήμερα από έργο διευθέτησης του Υπουργείου Υποδομών που θα μετατρέψει 17χιλιόμετρα του ποταμού (εκ των οποίων περίπου 900 μέτρα του οριοθετημένου από το αρ.54 του ν.4559/2018 παράκτιου υγρότοπου της εκβολής) σε τεχνητό αγωγό από τσιμέντο και συρματοκιβώτια. Το έργο αυτό θα μετατρέψει υγρότοπο και υδατόρεμα σε ΙΤΥΣ, χωρίς προηγουμένως να έχουν εξεταστεί δυνατότητες αντιπλημμυρικής διαχείρισης με λύσεις βασισμένες στη φύση (NbS), που θα αναβαθμίσουν την οικολογική τους κατάσταση και την ποιότητα των υδάτων τους.
γ) οι υγρότοποι του ρ. Ερασίνου (παράκτιο έλος Βραυρώνας, ρέμα Ερασίνου και υγρότοπος Πύργου Βραυρώνας, οριοθετημένοι από το αρ.54 του ν.4559/2018) όπου είχε ξεκινήσει έργο διευθέτησης του Υπουργείου Υποδομών το οποίο έχει προσωρινά διακοπεί και πρόκειται να μετατρέψει σε τεχνητό αγωγό ομβρίων από συρματοκιβώτια περίπου 10 χιλιόμετρα του ποταμού, με δημιουργία δύο φραγμάτων στο μέσο και άνω ρου. Το έργο αυτό θα μετατρέψει και τους τρεις υγροτόπους σε ΙΤΥΣ, χωρίς προηγουμένως να έχουν εξεταστεί δυνατότητες αντιπλημμυρικής διαχείρισης με λύσεις βασισμένες στη φύση (NbS), που θα αναβαθμίσουν την οικολογική τους κατάσταση και την ποιότητα των υδάτων τους.
Συγκεκριμένοι και μετρήσιμοι στόχοι που χρειάζεται να τεθούν στη 2η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ είναι:
Α) η έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων για την προστασία όλων των υγροτόπων της Αττικής, βάσει των αρ.13 και 20 του ν.3937/2011
Β) η διατήρηση των εξωτερικών τους ορίων, όπως έχει καθοριστεί από την «Επικαιροποιημένη έκθεση επιστημονικής τεκμηρίωσης οριοθέτησης υγροτόπων Αττικής 2021» του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων-Υδροβιοτόπων (ΕΚΒΥ)
Γ) σχέδια αποκατάστασης όσων υγροτόπων έχει κριθεί από την παραπάνω έκθεση του ΕΚΒΥ ότι χρήζουν αποκατάστασης πριν την οριοθέτησή τους και άλλων που τυχόν θα κριθούν ότι χρήζουν αποκατάστασης, όπως π.χ. το παράκτιο έλος Μπρέξιζας.
Τέλος, οι μη ακριβείς παραπομπές με links στα συγκεκριμένα σημεία των ιστοσελίδων του ΥΠΕΝ και της ΕΕ, δυσχεραίνει την πρόσβαση του πολίτη σε αναγκαία στοιχεία, γεγονός που αποτελεί παρεμπόδιση της απρόσκοπτης διαβούλευσης. Συγκεκριμένα, στο Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών όπου αναφέρονται οι ηλεκτρονικές διευθύνσεις https://ypen.gov.gr/ και https://cdr.eionet.europa.eu/ , τα links δε συνδέουν στα συγκεκριμένα σημεία των σελίδων, τα οποία δεν κατορθώσαμε να τα βρούμε.
Η υποχρέωση προς πρόληψη της υποβάθμισης κατά το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, σημείο i, της οδηγίας 2000/60 δεν περιορίζεται στον καθορισμό, υπό μορφή προγραμματικής εξαγγελίας, απλών στόχων διαχειριστικού σχεδιασμού, αλλά παράγει δεσμευτικά αποτελέσματα όχι μόνον όσον αφορά τα ΣΔΛΑΠ, αλλά και συγκεκριμένα έργα. Συνακόλουθα, ένα κράτος-μέλος έχει την υποχρέωση να αρνείται την έγκριση έργου όταν το έργο αυτό δύναται, ως από τη φύση του, να υποβαθμίσει την κατάσταση του οικείου υδατικού συστήματος ή να διακυβεύσει την επίτευξη καλής κατάστασης των συστημάτων επιφανειακών υδάτων, υπό την επιφύλαξη εφαρμογής παρέκκλισης. Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια αδειοδότησης ενός έργου και επομένως πριν από τη λήψη της σχετικής απόφασης, η αρμόδια εθνική αρχή οφείλει αφενός να εξετάσει αν πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 4 παρ.7 ΟΠΥ και αφετέρου να θέσει στη διάθεση του κοινού έγγραφα σχετικά με τις επιπτώσεις του έργου επί των υδάτων και την τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν ιδίως, από το άρθρο 4 ΟΠΥ, διαφορετικά η άδεια του έργου δεν είναι σύννομη. Η διάταξη του άρθρου 4 ΟΠΥ δεν επιτρέπει ο έλεγχος αυτός να διενεργείται μόνον εκ των υστέρων [1]. Μεταξύ άλλων, και τα έργα διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή πρέπει να πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζονται στο άρθρο 4 παράγραφος 7 της ΟΠΥ για νέες τροποποιήσεις στα υδατικά συστήματα [2].
Στην προκειμένη περίπτωση στο ΣΔΛΑΠ της περιφέρειας Αττικής (2014), στην πρώτη θεώρησή του (2017) και ήδη στην ήδη υπό διαβούλευση δεύτερη αναθεώρησή του (2023) και τα τρία υδατικά συστήματα του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας [Ρέμα Ραφήνας 1 (Κάτω Ρους Μεγάλου Ρέματος – ΕL0626R000100010N), Ρέμα Ραφήνας 2 (Άνω Ρους Μεγάλου Ρέματος – ΕL0626R000100012N) και Ρέμα Ραφήνας 3 (Βαλανάρης – ΕL0626R000100011N)] και το ρέμα Ερασίνου (EL0626R000300014N – Ρ. ΕΡΑΣΙΝΟΥ) ταξινομούνται ως φυσικά υδατικά συστήματα.
Στην περιγραφή του έργου διευθέτησης/οριοθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας περιλαμβάνονται εργασίες, όπως εκτεταμένες εκσκαφές συνολικού όγκου 1.303.000 m3, χωματουργικά έργα, εγκατάσταση συρματοκιβωτίων, oρθογωνικές διατομές με σκυρόδεμα και τοίχους αντιστήριξης ή πασσαλοστοιχίες, ευθυτενής χάραξη αντί των μαιανδρισμών της φυσικής κοίτης (στο ρέμα Βαλανάρη), κατασκευή λεκάνης συγκράτησης φερτών όγκου ~30.000m3, διάνοιξη οδών πρόσβασης κλπ. καθώς και σε Β΄ φάση κατασκευή ενός φράγματος ανάσχεσης πλημμυρών (με οχετό ενός ανοίγματος στη βάση του φράγματος), για το οποίο θα απαιτηθούν υλικά εκσκαφών είναι 173.000 m3 περίπου. Είναι προφανές ότι οι εργασίες αυτές θα υποβαθμίσουν τα ποτάμια υδατικά συστήματα, μετατρέποντάς τα από φυσικά συστήματα σε «Ιδιαιτέρως τροποποιημένα υδατικά συστήματα» (ΙΤΥΣ). Πράγματι, στην ήδη υπό διαβούλευση 2η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ (σελ.97) γίνεται για πρώτη φορά ρητή επισήμανση της ανάγκης επανεξέτασης των τριών Υδατικών Συστημάτων του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας [Ρέμα Ραφήνας 1, Ρέμα Ραφήνας 2 και Ρέμα Ραφήνας 3 (καθώς και αυτού του Ερασίνου) από φυσικά υδατικά συστήματα σε «Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα Υδατικά Συστήματα» (ΙΤΥΣ) στην επόμενη αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ μετά την ολοκλήρωση των αντίστοιχων έργων διευθέτησης [3].
Εξάλλου, στην 1η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ τρία υδατικά σώματα του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας ταξινομούνται ως προς την οικολογική τους κατάσταση ως «μέτρια», ως προς τη χημική τους κατάσταση το Ρέμα Ραφήνας 1 ως «άγνωστη» και το Ρέμα Ραφήνας 2 και Ρέμα Ραφήνας 3 ως «καλή» και ως προς τη συνολική τους κατάσταση το Ρέμα Ραφήνας 1 ως «άγνωστη» και το Ρέμα Ραφήνας 2 και το Ρέμα Ραφήνας 3 ως «μέτρια». Εξάλλου, στην υπό διαβούλευση 2η Αναθεώρηση (σελ. 133, Πίνακας 5-6) παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στοιχεία για τα Υδατικά Συστήματα που δέχονται υδρομορφολογικές πιέσεις από τεχνικά έργα στην περιοχή μελέτης, και ταξινομείται η Σημασία Υδρομορφολογικών Πιέσεων στο Ρέμα Ραφήνας 1 ως «Μέτρια», στο Ρέμα Ραφήνας 2 ως «Mέτρια» και στο Ρέμα Ραφήνας 3 ως «Ανεκτή» και η Ένταση πίεσης στο Ρέμα Ραφήνας 1 ως «Μεσαία», στο Ρέμα Ραφήνας 2 ως «Μεσαία» και στο Ρέμα Ραφήνας 3 ως «Χαμηλή». Τέλος στην ίδια Αναθεώρηση (σελ. 153 Πίνακας 5-16) ως προς την Εκτίμηση Κινδύνου και τα 3 υδατικά σώματα ταξινομούνται: «Σε κίνδυνο» (AR), ως προς την οικολογική κατάσταση ταξινομούνται το Ρέμα Ραφήνας 1 σε «Μέτρια», το Ρέμα Ραφήνας 2 σε «Κακή» και το Ρέμα Ραφήνας 3 σε «Mέτρια», και τέλος, ως προς την Αναθεωρημένη Επίτευξη Στόχων ταξινομούνται και τα 3 υδατικά συστήματα «Σε κίνδυνο» (AR).
Παρά το ότι πρόκειται για υποβάθμιση, το έργο διευθέτησης-οριοθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας δεν υποβλήθηκε εκ των προτέρων (ex ante) σε έλεγχο για τις επιπτώσεις του στα υδρομορφολογικά στοιχεία των εν λόγω τριών υδατικών συστημάτων και δεν ελέγχθηκαν/εκτιμήθηκαν οι προβλεπόμενες εργασίες για να διαπιστωθεί αν είναι αναγκαίο να χορηγηθεί εξαίρεση κατ’ άρθρο 4 παρ.7 ΟΠΥ και, εφόσον, διαπιστωθεί κάτι τέτοιο, να καταγραφεί η εξαίρεση στο επόμενο ΣΔΛΑΠ. Kαμία τέτοια αναφορά για τη διενέργεια τέτοιου ελέγχου/εκτίμησης για τη χορήγηση εξαίρεσης κατ’ άρ. 4 παρ.7 ΟΠΥ δεν γίνεται στη ΜΠΕ και την ΑΕΠΟ του έργου [4] αλλά ούτε και στο ΣΔΛΑΠ της περιφέρειας Αττικής (2014), την 1η Αναθεώρησή του (2017) και την -ήδη υπό διαβούλευση- 2η Αναθεώρησή του (2023), η οποία μάλιστα ρητά αναφέρει στη σελ. 243 ότι από 1.1.2018 μέχρι σήμερα, δηλαδή μεταξύ 1ης και 2ης Αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ της Περιφέρειας Αττικής, δεν έχει εκδοθεί καμία απόφαση υπαγωγής στο άρθρο 4.7 ΟΠΥ στο πλαίσιο περιβαλλοντικής αδειοδότησης σύμφωνα με τα στοιχεία της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής. Σημειώνεται ότι στην περιβαλλοντική τεκμηρίωση του έργου παρά τις σχετικές απαιτήσεις του άρθρου 4 παρ.7 ΟΠΥ δεν εξετάστηκαν στρατηγικές εναλλακτικές λύσεις, δηλ. άλλα έργα που μπορούσαν να επιτύχουν τον ίδιο στόχο αντιπλημμυρικής προστασίας με άλλα μέσα, που θα μπορούσαν να επιλεγούν αντί των γκρίζων υποδομών (τσιμέντο, συρματοκιβώτια, φράγμα), όπως οι λύσεις βασισμένες στη φύση (NbS).
Εξάλλου, για πρώτη φορά στην υπό διαβούλευση 2η Αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ της Περιφέρειας Αττικής για τα υδατικά σώματα Ρέμα Ραφήνας 1 και Ρέμα Ραφήνας 2 γίνεται επίκληση της εξαίρεσης από την επίτευξη καλής κατάστασης κατ’ άρθρο 4 παρ.4 ΟΠΥ («παράταση προθεσμίας για σταδιακή επίτευξη των στόχων») όσον αφορά την οικολογική κατάσταση, λόγω «Φυσικών συνθηκών» και με επεξήγηση: «Χρόνος οικολογικής αποκατάστασης (Αποκατάσταση χλωρίδας και πανίδας)» με χρονικό ορίζοντα επίτευξης του Στόχου το διάστημα 2022-2027 [5]. Για την εφαρμογή του άρθρου 4 παρ.4 ΟΠΥ τα απαιτούμενα μέτρα για την επίτευξη της καλής κατάστασης πρέπει να έχουν εφαρμοστεί μέχρι το 2027, αλλά η αποκατάσταση του υδατικού συστήματος αναμένεται να διαρκέσει περισσότερο μέχρι την επίτευξη της καλής κατάστασης. Στην ίδια ως άνω 2η Αναθεώρηση για το υδατικό σώμα Ρέμα Ραφήνας 3 γίνεται επίκληση της εξαίρεσης από την επίτευξη καλής κατάστασης του άρθρου 4 παρ.5 ΟΠΥ όσον αφορά την οικολογική κατάσταση, λόγω «τεχνικής ανεφικτότητας» και με επεξήγηση: «Πρακτικοί περιορισμοί τεχνικής φύσης εμποδίζουν την βραχυπρόθεσμη ολοκλήρωση του μέτρου (για την επίλυση του προβλήματος απαιτείται περισσότερος χρόνος από αυτόν που διατίθεται)» και χρονικό ορίζοντα επίτευξης του Στόχου μετά το 2027.[6] Η αιτιολόγηση και των δύο εξαιρέσεων είναι εντελώς γενική και αδιαφανής, ιδίως δε η επίκληση του άρθρου 4 παρ.5 δεν αιτιολογεί ειδικά και εμπεριστατωμένα σε τι συνίστανται οι λόγοι τεχνικής ανεφικτότητας.[7] Πλην όμως στην προκειμένη περίπτωση, τα άρθρα 4.4 και 4.5 ΟΠΥ δεν έχουν εφαρμογή δεδομένου ότι πρόκειται για νέες τροποποιήσεις των φυσικών χαρακτηριστικών του συστήματος επιφανειακών υδάτων, που οδηγούν σε υποβάθμιση της οικολογικής του κατάστασης, χωρίς να έχει εγκριθεί εξαίρεση κατ’ άρθρο 4 παρ. 7 ΟΠΥ.
Ανεξαρτήτως αυτού, η επίκληση των εξαιρέσεων των άρθρων 4.4 και 4.5 ΟΠΥ αποτελεί για πρώτη φορά δημόσια αναγνώριση των σοβαρών επιπτώσεων που θα έχει η υλοποίηση του έργου διευθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας στην οικολογική κατάσταση του υδατικού συστήματος και ειδικότερα στην χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής.
Το άρθρο 9 παρ.1 της Οδηγίας 2007/60 για τις πλημμύρες ορίζει ότι τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για να συντονίσουν την εφαρμογή της οδηγίας για τις Πλημμύρες και της ΟΠΥ, με εστίαση στις δυνατότητες για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, ανταλλαγή πληροφοριών και για την επίτευξη κοινών συνεργειών και κοινού οφέλους που αφορούν τους περιβαλλοντικούς στόχους που καθορίζονται στο άρθρο 4 ΟΠΥ.[8] Ο συνολικός και συντονισμένος σχεδιασμός των μέτρων, που λαμβάνονται υπό τις δύο αυτές Οδηγίες, μπορεί να οδηγήσει σε λύσεις που εξυπηρετούν τους σκοπούς και των δύο Οδηγιών και, μεταξύ άλλων, είναι κρίσιμος και λόγω της κλιματικής αλλαγής, που αναμένεται να αυξήσει τον πλημμυρικό κίνδυνο τις επόμενες δεκαετίες. Παρότι οι πλημμύρες δεν μπορούν να αποτραπούν, η αποκατάσταση των ποταμών σε πιο φυσική μορφή και η λήψη αειφόρων μέτρων σε επίπεδο λεκάνης απορροής μπορούν να μειώσουν σημαντικά τη συχνότητα και τις ζημιές που προκαλούν οι πλημμύρες. Μια ολιστική προσέγγιση είναι σημαντική επίσης όσον αφορά τη διαχείριση της ξηρασίας δεδομένου ότι ορισμένα αειφόρα μέτρα διαχείρισης πλημμυρών έχουν επίσης θετική επιρροή στον κίνδυνο αυτόν. Τα Φυσικά Μέτρα Κατακράτησης του Νερού, ως Λύσεις βασισμένες στη Φύση (NbS), εξυπηρετούν τους σκοπούς και των δύο Οδηγιών (για τις πλημμύρες και τα ύδατα) και προωθούν τις συνέργειες κατά την εφαρμογή τους, υποστηρίζοντας τον συντονισμό μεταξύ των ΣΔΛΑΠ και των Σχεδίων Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ). Άλλωστε, σύμφωνα με το άρθρο 7 παρ.3 της Οδηγίας για τις Πλημμύρες, τα ΣΔΚΠ πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους φυσικά μέτρα κατακράτησης του νερού, όπως είναι η διατήρηση/αποκατάσταση των φυσικών πλημμυροπεδιάδων, οι πρακτικές αειφόρων χρήσεων γης, η απόδοση περισσότερου χώρου στα ποτάμια κ.α.
Στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση, κατά παράβαση του άρθρου 9 παρ.1 της Οδηγίας 2007/60 για τις πλημμύρες, το έργο διευθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας διακυβεύει τον στόχο του άρθρου 4 ΟΠΥ για την πρόληψη της υποβάθμισης των επιφανειακών υδάτων δεδομένου ότι κατά τα προαναφερθέντα επηρεάζει δραστικά την υδρομορφολογική κατάσταση των τριών υδατικών συστημάτων υποβαθμίζοντας την οικολογική τους κατάσταση χωρίς να έχει χορηγηθεί εξαίρεση του άρθρου 4 παρ.7 ΟΠΥ και χωρίς να αναφέρεται τέτοια εξαίρεση ούτε στο ισχύον ΣΔΛΑΠ (2017) και την υπό διαβούλευση 2η Αναθεώρησή του (2023), ούτε στο ισχύον Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ) (2018).
Σύμφωνα με το άρθρο 14 της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ, η πιθανή επίδραση της κλιματικής αλλαγής στη συχνότητα επέλευσης φαινομένων πλημμύρας λαμβάνεται υπόψη στην επανεξέταση των χαρτών επικινδυνότητας και κινδύνου πλημμύρας και των Σχεδίων Διαχείρισης των Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ) κατά τον 2ο κύκλο εφαρμογής της Οδηγίας. Η γενική κατευθυντήρια αρχή της Ε.Ε. είναι η προσαρμογή της διαχείρισης των κινδύνων πλημμύρας στις πιθανές κλιματικές αλλαγές. Στις κατευθυντήριες αρχές του σχετικού Εγγράφου Καθοδήγησης Νο 24 της Ε.Ε. «Διαχείριση Λεκάνης Απορροής Ποταμών σε Μεταβαλλόμενο Κλίμα» προτείνεται η επιλογή μέτρων που είναι εύρωστα στην αβεβαιότητα της κλιματικής αλλαγής. Ειδικότερα, μεταξύ των 19 κατευθυντήριων αρχών και συνοδών προτεινόμενων δράσεων περιλαμβάνεται όσον αφορά τη διασύνδεση με την ΟΠΥ 200/60/ΕΚ η κατευθυντήρια αρχή υπ’ αρ. 17 «Ιδιαίτερη προσοχή στις απαιτήσεις του άρθρου 4.7 της ΟΠΥ κατά την εκπόνηση μέτρων αντιπλημμυρικής προστασίας» και ως προτεινόμενη συνοδός δράση η «ενσωμάτωση της εμπειρίας σχετικά με … τις μη δομικές επεμβάσεις κατά τη διερεύνηση των «καλύτερων περιβαλλοντικών επιλογών» σύμφωνα με το άρθρο 4.7 της ΟΠΥ». Το έργο διευθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας ανήκει στην κατηγορία «Τεχνικά Έργα Αντιπλημμυρικής Προστασίας» με κωδικό EL_06_33_12, που δεν συμπεριλαμβάνονται μεταξύ των έργων, που εναρμονίζονται με τις κατευθυντήριες αρχές του Εγγράφου Καθοδήγησης Νο. 24.
Τουναντίον, κινείται στον αντίποδα των κατευθυντήριων αυτών αρχών για την αντιπλημμυρική προστασία, καθώς και της Στρατηγικής της Ε.Ε. για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, που έχει στόχο την αποκατάσταση της ελεύθερης ροής σε τουλάχιστον 25.000 km ποταμών της Ε.Ε. με την άρση των φραγμάτων και την αποκατάσταση των πλημμυρικών πεδίων, δηλαδή την αφαίρεση των εμποδίων τόσο στη διαμήκη όσο και στην πλευρική συνδεσιμότητα των ποταμών αλλά και του υπό ψήφιση Κανονισμού (Νόμου) της Ε.Ε. για την Αποκατάσταση της Φύσης, που στο άρθρο 7 παρ.2 ορίζει ότι: «Τα κράτη μέλη απομακρύνουν τους φραγμούς στη διαμήκη και πλευρική συνδεσιμότητα των επιφανειακών υδάτων».
Στο αδελφό έργο του ρέματος Ερασίνου-Βραυρώνας (EL0626R000300014N Ρ. ΕΡΑΣΙΝΟΥ), που εντάσσεται στο ίδιο χρηματοδοτικό πακέτο αντιπλημμυρικής προστασίας και εφαρμόζει αντίστοιχες γκρίζες υποδομές, ο Μηχανισμός Καταγγελιών της δανείστριας Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων διαπίστωσε την ευθεία αντίθεση του έργου στα επιστημονικά δεδομένα και το ενωσιακό περιβαλλοντικό δίκαιο, και ιδίως της ΟΠΥ (άρθρο 4.7) . Για το λόγο αυτό ζητήθηκε να μην χρησιμοποιηθούν από τις Ελληνικές Αρχές κονδύλια της ΕΤΕπ έως ότου το έργο επανασχεδιαστεί σε πλήρη συμμόρφωση με το ενωσιακό περιβαλλοντικό δίκαιο [11].
[1] ΔΕΕ, απόφ. 28.5.2020, C-535/18, Land Nordrhein-Westfalen, σκ. 50.
[2] Το έγγραφο καθοδήγησης CIS αριθ. 24 για τη διαχείριση λεκάνης απορροής ποταμού σε ένα μεταβαλλόμενο κλίμα επισημαίνει ότι “η εφαρμογή ειδικών μέτρων προσαρμογής, για παράδειγμα έργα υποδομής (όπως για τη διαχείριση κινδύνων πλημμύρας), ενδέχεται να επικαλείται συχνότερα εξαιρέσεις σύμφωνα με το άρθρο 4 παράγραφος 7 της ΟΠΥ» και ότι “ορισμένα μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή μπορεί να είναι αντιπαραγωγικά στους στόχους της ΟΠY… Τα μέτρα αυτά πρέπει να πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζονται στο άρθρο 4 παράγραφος 7 της ΟΠΥ για νέες τροποποιήσεις”.
[3] «Επιπλέον, κατά τον αρχικό προσδιορισμό ΙΤΥΣ, εξετάστηκαν το ρέμα Ραφήνας και Ερασίνου λόγω των υπό κατασκευή σήμερα έργων διευθέτησης. Τελικά, τα ΥΣ χαρακτηρίστηκαν ως φυσικά ΥΣ θεωρώντας ότι τα έργα διευθέτησης για λόγους αντιπλημμυρικής προστασίας, τα οποία βρίσκονται υπό κατασκευή και τα οποία αναμένεται να έχουν ολοκληρωθεί έως το 2027 θα έχουν κατασκευαστεί και θα λειτουργούν σύμφωνα με τους όρους της ΑΕΠΟ. Προτείνεται ωστόσο να επανεξεταστούν τα εν λόγω ΥΣ στον επόμενο διαχειριστικό κύκλο».
[4] Κανονικά, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία και πρακτική, το αποτέλεσμα της υπαγωγής ή μη του σχετικού υδατικού συστήματος στο άρθρο 4.7 ΟΠΥ καταγράφεται υποχρεωτικά στην ΑΕΠΟ του έργου και η σχετική απόφαση διαβιβάζεται από την αρχή περιβαλλοντικής αδειοδότησης τόσο στην αρμόδια Διεύθυνση Υδάτων όσο και στη Γενική Διεύθυνση Υδάτων για να περιληφθεί στην Αναθεώρηση του οικείου ΣΔΛΑΠ (βλ. σελ. 242 2ης Αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ).
[5] Βλ. υπό διαβούλευση 2η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ Περιφέρειας Αττικής σελ. 224, Πίνακας 8-5 «Επιφανειακά ΥΣ στο ΥΔ EL06 στα οποία εφαρμόζεται εξαίρεση 4.4 από την επίτευξη καλής κατάστασης».
[6] Βλ. υπό διαβούλευση 2η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ Περιφέρειας Αττικής σελ. 238, Πίνακας 8-8 «Επιφανειακά ΥΣ στο Υδατικό Διαμέρισμα EL06 στα οποία εφαρμόζεται εξαίρεση 4.5 από την επίτευξη καλής κατάστασης/καλού δυναμικού σύμφωνα με την Οδηγία και επεξήγηση της εξαίρεσης».
[7] Γίνεται δεκτό ότι οι προϋποθέσεις για την καθιέρωση λιγότερο αυστηρών περιβαλλοντικών στόχων κατ’ άρθρο 4 ποαρ.5 ΟΠΥ απαιτούν περισσότερες πληροφορίες και σε βάθος αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων σε σχέση με αυτές για την παράταση προθεσμίας για σταδιακή επίτευξη των στόχων κατ’ άρθρο 4 παρ.4 ΟΠΥ, δηλαδή η εφαρμογή του άρθρου 4 παρ.5 ΟΠΥ πρέπει να βασίζεται σε μία ιδιαιτέρως εμπεριστατωμένη βάση τεκμηρίωσης.
[8] EU Commission (2014): Links between the Floods Directive (FD 2007/60/EC and Water Framework Directive (WFD 2000/60/EC).
[9] ICPDR (2015): Flood Risk Management Plan for the Danube River Basin District., https://www.icpdr.org/main/sites/default/files/nodes/documents/1stdfrmp-final.pdf
[10] Βλ. Κατάρτιση Σχεδίου Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας των Λεκανών Απορροής
Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής – Στάδιο ΙΙ – 1η Φάση, Παραδοτέο 14: Έκθεση Επίδρασης Κλιματικής Αλλαγής στην Αξιολόγηση και Διαχείριση του Κινδύνου Πλημμύρας, Πίνακας 5-1.
[11] https://www.eib.org/en/about/accountability/complaints/cases/flood-protection-measures-sg-e-2021-12
ΟΡΘΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ
Μολονότι όλοι οι υγρότοποι προστατεύονται απευθείας από το αρ.24 του Συντάγματος (πρακτικό επεξεργασίας ΣτΕ 151/2022), ανεξάρτητα αν έχουν θεσμοθετηθεί ή οριοθετηθεί με ΠΔ από το κράτος, ως όφειλε να έχει γίνει βάσει των αρ.13 και 20 του ν.3937/2011 για όλους τους υγροτόπους του ΡΣΑ, στη 2η αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ Αττικής πρέπει να υπάρξει αξιολόγηση της κατάστασης των υγροτόπων που είχαν ενταχθεί στο Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών ως «περιοχές για την προστασία οικοτόπων και ειδών» και να γίνει σύγκριση με την κατάστασή τους πριν 6 χρόνια, στην 1η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ. Ειδικά, η σύγκριση αυτή πρέπει να γίνει για όλους τους υγροτόπους που έχουν περιληφθεί στην «Επικαιροποιημένη έκθεση επιστημονικής τεκμηρίωσης οριοθέτησης υγροτόπων Αττικής 2021» του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων-Υδροβιοτόπων, που έγινε για λογαριασμό της Περιφέρειας Αττικής, δυνάμει του αρ.13 και 20 του ν.3937/2011 και στην οποία έγινε καταγραφή των υγροτόπων και καθορισμός των εξωτερικών ορίων τους.
Το γεγονός ότι στην 1η αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ δεν αξιολογήθηκε η κατάσταση των υγροτόπων και δεν καθορίστηκαν συγκεκριμένοι, μετρήσιμοι περιβαλλοντικοί στόχοι για αυτούς, επέτρεψε μέσα στα επόμενα 6 χρόνια μέχρι σήμερα, να έχουν γίνει παράνομες επεμβάσεις εντός αυτών, που οδηγούν στη συρρίκνωσή τους και στην υποβάθμιση της οικολογικής τους κατάστασης.
Συγκεκριμένα παραδείγματα είναι:
α) οι παράκτιοι υγρότοποι εκβολής ρ. Ραφήνας, Μαρικών και Αρτέμιδος, στους οποίους η ΕΥΔΑΠ, με τη σύμφωνη γνώμη των τοπικών δήμων, έχει χωροθετήσει αντλιοστάσια ακαθάρτων αποχέτευσης εντός των ορίων τους. Στον πρώτο ήδη ξεκίνησε να κατασκευάζεται το αντλιοστάσιο αυτές τις ημέρες, ενώ στον δεύτερο έχει επιχειρηθεί να ξεκινήσει η κατασκευή δύο φορές μέσα στα τελευταία 2 χρόνια και έχει σταματήσει με κινητοποιήσεις κατοίκων και φορέων.
β) ο παράκτιος υγρότοπος της εκβολής ρ. Ραφήνας και το ρ. Ραφήνας στο σύνολό του, απειλούνται σήμερα από έργο διευθέτησης του Υπουργείου Υποδομών που θα μετατρέψει 17χιλιόμετρα του ποταμού (εκ των οποίων περίπου 900 μέτρα του οριοθετημένου από το αρ.54 του ν.4559/2018 παράκτιου υγρότοπου της εκβολής) σε τεχνητό αγωγό από τσιμέντο και συρματοκιβώτια. Το έργο αυτό θα μετατρέψει υγρότοπο και υδατόρεμα σε ΙΤΥΣ, χωρίς προηγουμένως να έχουν εξεταστεί δυνατότητες αντιπλημμυρικής διαχείρισης με λύσεις βασισμένες στη φύση (NbS), που θα αναβαθμίσουν την οικολογική τους κατάσταση και την ποιότητα των υδάτων τους.
γ) οι υγρότοποι του ρ. Ερασίνου (παράκτιο έλος Βραυρώνας, ρέμα Ερασίνου και υγρότοπος Πύργου Βραυρώνας, οριοθετημένοι από το αρ.54 του ν.4559/2018) όπου είχε ξεκινήσει έργο διευθέτησης του Υπουργείου Υποδομών το οποίο έχει προσωρινά διακοπεί και πρόκειται να μετατρέψει σε τεχνητό αγωγό ομβρίων από συρματοκιβώτια περίπου 10 χιλιόμετρα του ποταμού, με δημιουργία δύο φραγμάτων στο μέσο και άνω ρου. Το έργο αυτό θα μετατρέψει και τους τρεις υγροτόπους σε ΙΤΥΣ, χωρίς προηγουμένως να έχουν εξεταστεί δυνατότητες αντιπλημμυρικής διαχείρισης με λύσεις βασισμένες στη φύση (NbS), που θα αναβαθμίσουν την οικολογική τους κατάσταση και την ποιότητα των υδάτων τους.
Συγκεκριμένοι και μετρήσιμοι στόχοι που χρειάζεται να τεθούν στη 2η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ είναι:
Α) η έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων για την προστασία όλων των υγροτόπων της Αττικής, βάσει των αρ.13 και 20 του ν.3937/2011
Β) η διατήρηση των εξωτερικών τους ορίων, όπως έχει καθοριστεί από την «Επικαιροποιημένη έκθεση επιστημονικής τεκμηρίωσης οριοθέτησης υγροτόπων Αττικής 2021» του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων-Υδροβιοτόπων (ΕΚΒΥ)
Γ) σχέδια αποκατάστασης όσων υγροτόπων έχει κριθεί από την παραπάνω έκθεση του ΕΚΒΥ ότι χρήζουν αποκατάστασης πριν την οριοθέτησή τους και άλλων που τυχόν θα κριθούν ότι χρήζουν αποκατάστασης, όπως π.χ. το παράκτιο έλος Μπρέξιζας.
Τέλος, οι μη ακριβείς παραπομπές με links στα συγκεκριμένα σημεία των ιστοσελίδων του ΥΠΕΝ και της ΕΕ, δυσχεραίνει την πρόσβαση του πολίτη σε αναγκαία στοιχεία, γεγονός που αποτελεί παρεμπόδιση της απρόσκοπτης διαβούλευσης. Συγκεκριμένα, στο κεφάλαιο …. όπου αναφέρονται οι ηλεκτρονικές διευθύνσεις https://ypen.gov.gr/ και https://cdr.eionet.europa.eu/ , τα links δε συνδέουν στα συγκεκριμένα σημεία των σελίδων, τα οποία δεν κατορθώσαμε να τα βρούμε.
Μολονότι όλοι οι υγρότοποι προστατεύονται απευθείας από το αρ.24 του Συντάγματος (πρακτικό επεξεργασίας ΣτΕ 151/2022), ανεξάρτητα αν έχουν θεσμοθετηθεί ή οριοθετηθεί με ΠΔ από το κράτος, ως όφειλε να έχει γίνει βάσει των αρ.13 και 20 του ν.3937/2011 για όλους τους υγροτόπους του ΡΣΑ, στη 2η αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ Αττικής πρέπει να υπάρξει αξιολόγηση της κατάστασης των υγροτόπων που είχαν ενταχθεί στο Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών ως «περιοχές για την προστασία οικοτόπων και ειδών» και να γίνει σύγκριση με την κατάστασή τους πριν 6 χρόνια, στην 1η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ. Ειδικά, η σύγκριση αυτή πρέπει να γίνει για όλους τους υγροτόπους που έχουν περιληφθεί στην «Επικαιροποιημένη έκθεση επιστημονικής τεκμηρίωσης οριοθέτησης υγροτόπων Αττικής 2021» του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων-Υδροβιοτόπων, που έγινε για λογαριασμό της Περιφέρειας Αττικής, δυνάμει του αρ.13 και 20 του ν.3937/2011 και στην οποία έγινε καταγραφή των υγροτόπων και καθορισμός των εξωτερικών ορίων τους.
Το γεγονός ότι στην 1η αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ δεν αξιολογήθηκε η κατάσταση των υγροτόπων και δεν καθορίστηκαν συγκεκριμένοι, μετρήσιμοι περιβαλλοντικοί στόχοι για αυτούς, επέτρεψε μέσα στα επόμενα 6 χρόνια μέχρι σήμερα, να έχουν γίνει παράνομες επεμβάσεις εντός αυτών, που οδηγούν στη συρρίκνωσή τους και στην υποβάθμιση της οικολογικής τους κατάστασης.
Συγκεκριμένα παραδείγματα είναι:
α) οι παράκτιοι υγρότοποι εκβολής ρ. Ραφήνας, Μαρικών και Αρτέμιδος, στους οποίους η ΕΥΔΑΠ, με τη σύμφωνη γνώμη των τοπικών δήμων, έχει χωροθετήσει αντλιοστάσια ακαθάρτων αποχέτευσης εντός των ορίων τους. Στον πρώτο ήδη ξεκίνησε να κατασκευάζεται το αντλιοστάσιο αυτές τις ημέρες, ενώ στον δεύτερο έχει επιχειρηθεί να ξεκινήσει η κατασκευή δύο φορές μέσα στα τελευταία 2 χρόνια και έχει σταματήσει με κινητοποιήσεις κατοίκων και φορέων.
β) ο παράκτιος υγρότοπος της εκβολής ρ. Ραφήνας και το ρ. Ραφήνας στο σύνολό του, απειλούνται σήμερα από έργο διευθέτησης του Υπουργείου Υποδομών που θα μετατρέψει 17χιλιόμετρα του ποταμού (εκ των οποίων περίπου 900 μέτρα του οριοθετημένου από το αρ.54 του ν.4559/2018 παράκτιου υγρότοπου της εκβολής) σε τεχνητό αγωγό από τσιμέντο και συρματοκιβώτια. Το έργο αυτό θα μετατρέψει υγρότοπο και υδατόρεμα σε ΙΤΥΣ, χωρίς προηγουμένως να έχουν εξεταστεί δυνατότητες αντιπλημμυρικής διαχείρισης με λύσεις βασισμένες στη φύση (NbS), που θα αναβαθμίσουν την οικολογική τους κατάσταση και την ποιότητα των υδάτων τους.
γ) οι υγρότοποι του ρ. Ερασίνου (παράκτιο έλος Βραυρώνας, ρέμα Ερασίνου και υγρότοπος Πύργου Βραυρώνας, οριοθετημένοι από το αρ.54 του ν.4559/2018) όπου είχε ξεκινήσει έργο διευθέτησης του Υπουργείου Υποδομών το οποίο έχει προσωρινά διακοπεί και πρόκειται να μετατρέψει σε τεχνητό αγωγό ομβρίων από συρματοκιβώτια περίπου 10 χιλιόμετρα του ποταμού, με δημιουργία δύο φραγμάτων στο μέσο και άνω ρου. Το έργο αυτό θα μετατρέψει και τους τρεις υγροτόπους σε ΙΤΥΣ, χωρίς προηγουμένως να έχουν εξεταστεί δυνατότητες αντιπλημμυρικής διαχείρισης με λύσεις βασισμένες στη φύση (NbS), που θα αναβαθμίσουν την οικολογική τους κατάσταση και την ποιότητα των υδάτων τους.
Συγκεκριμένοι και μετρήσιμοι στόχοι που χρειάζεται να τεθούν στη 2η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ είναι:
Α) η έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων για την προστασία όλων των υγροτόπων της Αττικής, βάσει των αρ.13 και 20 του ν.3937/2011
Β) η διατήρηση των εξωτερικών τους ορίων, όπως έχει καθοριστεί από την «Επικαιροποιημένη έκθεση επιστημονικής τεκμηρίωσης οριοθέτησης υγροτόπων Αττικής 2021» του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων-Υδροβιοτόπων (ΕΚΒΥ)
Γ) σχέδια αποκατάστασης όσων υγροτόπων έχει κριθεί από την παραπάνω έκθεση του ΕΚΒΥ ότι χρήζουν αποκατάστασης πριν την οριοθέτησή τους και άλλων που τυχόν θα κριθούν ότι χρήζουν αποκατάστασης, όπως π.χ. το παράκτιο έλος Μπρέξιζας.
Τέλος, οι μη ακριβείς παραπομπές με links στα συγκεκριμένα σημεία των ιστοσελίδων του ΥΠΕΝ και της ΕΕ, δυσχεραίνει την πρόσβαση του πολίτη σε αναγκαία στοιχεία, γεγονός που αποτελεί παρεμπόδιση της απρόσκοπτης διαβούλευσης. Συγκεκριμένα, στο κεφάλαιο …. όπου αναφέρονται οι ηλεκτρονικές διευθύνσεις https://ypen.gov.gr/ και https://cdr.eionet.europa.eu/ , τα links δε συνδέουν στα συγκεκριμένα σημεία των σελίδων, τα οποία δεν κατορθώσαμε να τα βρούμε.
Μέτρο Μ11Β0305. Παρουσιάζονται καθαρές ανάγκες του ρυζιού μικρότερες από αυτές τις μηδικής. Αυτό το αποτέλεσμα είναι μαθηματικά μη εφικτό δεδομένου οτι ο συντ Κ του ρυζιού είναι κατά μ.ο 1,2 και της μηδικής 0,8. Με περίπου ίδια αρδ . περίοδο θα πρέπει να είναι περίπου 30-40% μεγαλύτερες στο ρύζι. Επίσης τα κηπευτικά υπαίθρου έχουν 10% διαφορά στις απαιτήσεις από τα κηπευτικά θερμοκηπίου, γεγονός δύσκολο να ισχύει αφού καλλιεργούνται τα μεν για 4,5 μήνες και τα δε για 11,5 μήνες. Τέλος άρδευση με στάγδην στα σιτηρά δεν μπορεί να εφαρμοστεί αφού δεν είναι γραμμική καλλιέργεια και επιπλέον είναι ασύμβατη με τις γενικές πρακτικές καλλιέργειας των σιτηρών .
Στο Μέτρο Μ08Β0305 παρουσιάζονται υπολογισμοί που δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν από τη βιβλιογραφία και τις μελέτες ούτε συνάδουν με αυτά άλλων ΣΔΛΑΠ. Ενδεικτικά το βαμβάκι 366 κ.μ. και τα αμπέλια 404 κ.μ. (είναι δυνατό να υποστηρίζετε ότι το αμπέλι περισσότερο υδροβόρo από το βαμβάκι;). Αυτή η συγκριτική ασυνέπεια υπάρχει σε πολλές καλλιέργειες. Επίσης ενώ ήδη οι παραγωγοί έχουν υιοθετήσει στάγδην άρδευση σε πολλές γραμμικές καλλιέργειες (μηδική, αραβόσιτος, πατάτα) και πωλούνται οι σχετικοί εξοπλισμοί δεν προβλέπονται σχετικά όρια στάγδην στις καλλιέργειες αυτές. Παράλληλα σε καλλιέργειες που εφαρμόζεται υποχρεωτικά στάγδην από την ΚΑΠ ( βιομηχανική τομάτα και μποστανικά) το μέτρο προβλέπει μόνο καταιονισμό που απαγορεύεται. Επιπλέον υπάρχουν πολλοί κωδικοί ΟΣΔΕ που δεν αναφέρονται (θερμοκήπια, φυτώρια, όσπρια, βιομηχανική κάνναβη, αρωματικά, καπνός που υπάρχει στη Λάρισα κλπ). Πρέπει να επανελεγχθούν τα όρια στο σύνολό τους
From Παναγιώτα Πετρόγλου on Διαβούλευση - 2η Αναθεώρηση ΣΔ: ΥΔ06 – Προσχέδιο Διαχείρισης
2023/11/05 at 6:20 pmFrom ΕΛΛΕΤ,ΕΕΠΦ,ΕΟΕ,WWF ΕΛΛΑΣ on Διαβούλευση - 2η Αναθεώρηση ΣΔ: ΥΔ04 – Προσχέδιο Διαχείρισης
2023/11/05 at 1:30 pmFrom ΕΛΛΕΤ,ΕΕΠΦ,ΕΟΕ,WWF ΕΛΛΑΣ on Διαβούλευση - 2η Αναθεώρηση ΣΔ: ΥΔ08 – Προσχέδιο Διαχείρισης
2023/11/05 at 1:14 pmFrom Emmanouela Terzopoulou on Διαβούλευση - 2η Αναθεώρηση ΣΔ: ΥΔ06 – Προγράμματα Μέτρων
2023/11/05 at 10:18 amFrom Κίνηση για την Προστασία & Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας on Διαβούλευση - 2η Αναθεώρηση ΣΔ: ΥΔ06 – Προσχέδιο Διαχείρισης
2023/11/05 at 9:46 amFrom Κίνηση για την Προστασία & Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας on Διαβούλευση - 2η Αναθεώρηση ΣΔ: ΥΔ06 – Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών
2023/11/05 at 9:27 amFrom Κίνηση για την Προστασία & Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας on Διαβούλευση - 2η Αναθεώρηση ΣΔ: ΥΔ06 – Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών
2023/11/05 at 9:25 amFrom Αθηνά Γιωτοπούλου on Διαβούλευση - 2η Αναθεώρηση ΣΔ: ΥΔ11 – Προσχέδιο Διαχείρισης
2023/11/02 at 5:06 pmFrom Αθηνά Γιωτοπούλου on Διαβούλευση - 2η Αναθεώρηση ΣΔ: ΥΔ08 – Προσχέδιο Διαχείρισης
2023/11/02 at 4:24 pmFrom Γιάννης Ν. Κρεστενίτης on Διαβούλευση - 2η Αναθεώρηση ΣΔ: ΥΔ11 – Τυπο-χαρακτηριστικές Συνθήκες
2023/11/02 at 3:39 pm